Otizmde Eğitime Nereden Başlamalı, İlk Neler Çalışılmalı? Uzmanından Adım Adım Yol Haritası

Otizmli bir çocuğun eğitim yolculuğuna başlarken, ebeveynlerin ve uzmanların aklındaki en büyük soru şudur: "Nereden başlamalıyım?" Gelişim basamakları karmaşık görünebilir, ancak doğru bir sıralama ve strateji ile çocuğunuzun potansiyelini en üst düzeye çıkarmak mümkündür.

Bir uzman olarak, atipik veya hafif vakalarda bazı başlıkları paralel olarak yürütebilsem de, özellikle orta ve ağır otizmli çocuklarda belirli bir sıralamayı takip etmenin daha verimli olduğunu gözlemliyorum. İşte bu yolculukta size rehberlik edecek, otizmde ilk çalışılması gereken temel beceriler ve püf noktaları:

1. Söz Öncesi İletişim Becerileri: Her Şeyin Temeli

Konuşma öncesi dönem, iletişimin temel taşlarının döşendiği kritik bir evredir. Bu beceriler, tipik gelişim gösteren çocuklarda 0-1 yaş arasında doğal olarak gelişir ve sosyal etkileşimin kalbinde yer alır.

• Alt Beceriler: Göz teması kurma, ismine tepki verme, sıra alma, bekleme, jest ve mimikleri anlama/kullanma ve ortak dikkat (çocuğun sizinle aynı nesneye veya olaya odaklanması).

• Püf Noktası: Bu becerileri masa başında değil, hayatın içinde çalışın. Örneğin, en sevdiği oyuncağı vermeden önce kısa bir süre beklemesini isteyerek bekleme becerisini, "ver" jesti yaparak jest taklidini doğal ortamda pekiştirebilirsiniz.

''Söz öncesi iletişim becerilerini destekleme'' yazımızı okumak için tıkla

2. Taklit Becerileri: Otizmde Öğrenmenin Kapısı

Taklit, en temel öğrenme biçimlerinden biridir. Bir çocuk çevresindekileri taklit ederek yeni davranışlar, sesler ve beceriler öğrenir. Tipik gelişimde bu beceri 12 ay civarında belirginleşir.

• Sıralama:

  1. Nesneli Kaba Motor Taklit: Küpleri kutuya atmak, arabayı sürmek.

  2. Nesnesiz Kaba Motor Taklit: El çırpmak, zıplamak.

  3. Nesneli İnce Motor Taklit: Legoları takmak, kalemi kağıda sürtmek.

  4. Nesnesiz İnce Motor Taklit: Parmaklarla "bye-bye" yapmak.

• Püf Noktası: Asıl hedef, çocuğun bir hareketi mekanik olarak tekrarlaması değil, taklidi bir öğrenme stratejisi olarak kullanmaya başlamasıdır. "Bak ben ne yapıyorum, aynısını yap!" demek yerine, oyuna entegre ederek eğlenceli hale getirin.

  
  

  ''Otizmde taklit beceleri nasıl çalışılır?'' yazımızı okumak için tıkla

3. Eşleme Becerileri: Görsel Algıyı Güçlendirme

Eşleme, taklit gibi temel bir "öğrenmeye hazırlık" becerisidir ve genellikle taklitten hemen sonra yoğunlaşılır. Bu beceri, nesneleri ve kavramları kategorize etme yeteneğinin temelini oluşturur.

• Sıralama:

  • Gerçek nesneyi gerçek nesneyle eşleme (Örn: Kaşığı kaşıkla).

  • Gerçek nesneyi nesnenin resmiyle eşleme.

  • Nesne resmini nesne resmiyle eşleme.

• Püf Noktası: Başlangıçta birbirinden çok farklı iki nesne veya resimle başlayarak çocuğun başarı hissini tatmasını sağlayın. Zamanla benzer nesneleri ayırt etmeye yönelik çalışmalara geçin.

''Eşleme becerileri nasıl çalışılır?'' adlı yazımız için tıkla

4. Yönerge Takip Becerileri: İşbirliğinin İlk Adımı

Yönerge takibi, çocuğun söyleneni anlama ve uygulama becerisidir. Bu beceriyi alıcı dilin bir parçası olarak görsem de, eğitime başlandığı ilk andan itibaren doğal fırsatları değerlendirerek çalışmayı tercih ediyorum.

• Püf Noktası: Sosyal bağlamdan kopmayın. "Bardağı masaya koy" gibi yapılandırılmış bir yönerge yerine, "Hadi materyalleri kutuya toplayalım" veya odaya girerken "Işığı açar mısın?" gibi işlevsel ve anlamlı yönergeler kullanın. Basit tek basamaklı yönergelerle başlayıp zamanla iki-üç basamaklı sıralı yönergelere geçin.

''Yönerge takip becerileri nasıl çalışılır?'' yazımızı okumak için tıkla

5. Alıcı Dil Becerileri: Anlamanın Derinliği

Alıcı dil, söylenenleri ve çevredeki dili anlama yeteneğidir. Bu, sadece komut almaktan çok daha fazlasını içerir; nesneleri, eylemleri, sıfatları ve soruları anlamayı kapsar.

• Püf Noktası: Çocuğun kelime dağarcığını zenginleştirmek için bol bol isimlendirme yapın. Resimli kartlardan yararlanarak "Köpek nerede? Göster" veya "Kırmızı arabayı ver" gibi hedeflerle çalışın. Bu çalışmalar, ifade edici dilin (konuşmanın) ön koşuludur.

''Alıcı dil becerileri nasıl geliştirilir?'' yazımızı okumak için tıkla

6. Oyun Becerileri: Gelişimin Motoru

Oyun, bir çocuğun dünyasıdır. Oyun becerilerindeki zayıflık, diğer tüm gelişim alanlarının önünü tıkayabilir. Bu nedenle, belirli bir sıraya takılmadan, ilk seanstan itibaren çocuğun oyun oynama şeklinden yola çıkarak bu beceriyi desteklemek hayati önem taşır.

• Püf Noktası: Çocuğun ilgi alanlarını takip edin. Arabaları sadece diziyorsa, siz de bir araba alıp yanına oturun ve "vın vın" sesi çıkararak sürün. Amacınız onun oyununa dahil olmak ve zamanla oyununu sembolik ve işlevsel bir seviyeye taşımaktır.

''Oyunun gelişim evreleri ve desteklenmesi'' yazımızı okumak için tıkla

7. İfade Edici Dil Becerileri: Kendini Anlatma Gücü

Tüm bu temel beceriler üzerine inşa edilen son ve en önemli basamak, çocuğun kendini ifade etmesidir.

• Gelişim Sırası:

  • Sesler (a, o, b...)

  • Heceler (ba-ba, ma-ma)

  • Kelimeler (Tek, iki, üç heceli)

  • Sözcük Grupları (kırmızı araba)

  • Cümleler (Anne su ver)

  • Soru-Cevap (5N1K: Ne, Nerede, Ne zaman, Nasıl, Neden, Kim)

  • Soru Sorma

  • Karşılıklı Sohbet

• Püf Noktası: Çocuğun mevcut sözel performansını dikkatle değerlendirin. Eğer hiç sesi yoksa ses taklidiyle, tek kelimeleri varsa iki kelimeli cümle kurmasını teşvik ederek eksik basamakları destekleyin. Sabırlı olun ve her çabasını ödüllendirin.

''İfade edici dil becerileri nasıl geliştirilir?'' yazımızı okumak için tıkla

Sonuç

Otizmde eğitim, sabır ve doğru strateji gerektiren bir maratondur. Bu yedi temel başlık, çocuğunuzla çalışmaya başlarken size sağlam bir zemin sunar. Unutmayın ki her çocuk biriciktir ve bu basamaklar arasındaki geçiş hızları farklılık gösterebilir. En önemlisi, bu süreci stresli bir görev olarak değil, çocuğunuzla bağ kurduğunuz keyifli bir yolculuk olarak görmektir.

Sorularını forum kısmından sorabilirsiniz.

Selçuk Bayram

Özel Eğitim Öğretmeni