5n1k Soruları Hangi Sıra ile Çalışılmalıdır ? 5n1k Çalışırken Nelere Dikkat Etmeliyiz ?
5N1K soruları, özel gereksinimli çocuklarda sıklıkla çalışılan ve çocuğun gelişimi ile paralel ilerleyen bir beceri setini temsil eder. Bu yazıda, bu soruları çalışırken dikkat edilmesi gerekenler, püf noktaları ve sıklıkla yapılan hatalar ele alınacaktır.
5n1k Sıralaması;
Ne?: Nesneleri ve kavramları ifade eder.
Kim?: Kişileri ve özneyi ifade eder.
Ne Yapıyor?: Eylemleri ve fiilleri ifade eder.
Nerede?: Yerleri ve mekanları ifade eder.
Neden?: Sebep ve sonuç ilişkilerini ifade eder.
Ne Zaman?: Zamanı ve süreyi ifade eder.
Nasıl?: Yapılış şeklini ve yöntemi ifade eder.
Bu soruların türevleri de bulunmaktadır; Ne ile? Ne lazım? , Nereye? , Nereden ? gibi.
5n1k Çalışırken Yakından Uzağa Bir Sıra İzleyeceğiz
‘’Bu ne?’’ sorusunu çalışırken öncelikle çocuğun hayatına en yakın nesnelerden başlayacağız örneğin; bardak, tabak, araba, köpek gibi. Yakındaki nesnelerden daha uzak ilişkili nesnelere doğru bir sıra izleyeceğiz örneğin; çekiç, kalem, tren, zürafa gibi.
‘’Bu kim?’’ sorusu için de yine aynı kural geçerlidir. Öncelikle aile üyelerinden başlayıp, daha uzak ilişkili kişilere ve genel ifadelere (abi, abla,) doğru bir sıra izleyeceğiz.
‘’Ne yapıyor?’’ sorusu için kendi yaptığı eylemlerden örneğin; yemek yeme, su içme, el yıkama, banyo yapma başlayıp, daha uzak ilişkili olan örneğin; araba sürme, çivi çakma gibi eylemlere bir sıra izleyeceğiz.
''Nerede?'' sorusunda evin odaları, okul, park gibi yakın ilişkili kavramlardan hastane, postane gibi uzak ilişkili alanlara doğru bir sıra izleyeceğiz. Ayrıca yer isimlerinden sonra nesnenin konumu kavramları olan altında, üstünde, yanında vb. ifadelerde çalışılmalıdır.
''Ne zaman?'' sorusunda öncelik ‘’….dan önce/sonra’’ ve ‘’…. Olunca’’ kalıplarıdır. Bugün, yarın, dün, öğle, akşam gibi soyut zaman kavramları 5+ yaşa gelişmeyebilir, endişe etmemek ve somut kavramlar olarak çalışılıp bırakılabilir.
Ne ile, Ne lazım, Nasıl ? Sorularında Dikkat Edilmesi Gerekenler
‘’Çorbayı ne ile içeriz?’’ – Kaşıkla
‘’Çiviyi çalmak için ne lazım?’’ – Çekiç
‘’Elmayı nasıl yeriz?’’ – Isırarak/soyarak
Bunları cevaplayabilmek için nesneleri ve eylemleri bilmek yetmez, bu durumlarla ilgili deneyim gerekir. Genellikle ‘’Ne yapıyor?’’ sorusundan sonra nerede ile paralel olarak çalışırım. Deneyimlediği eylemlerle ve bildiği nesnelerle ilgili bu sorulara programıma alırım. Hem oyunlar hem de deneyimleri geliştikçe soruları yeni eylemler için genişletirim.
Dikkat edilmesi gereken yakından uzağa, bilinenden bilinmeye, somuttan soyuta bir sıra izlemektir.
5n1k Çalışırken Kavram Öğretimi Değil Dil Öğretimi Yapıyoruz
Yapılan en büyük yanlış, bu soruların cevaplarını bir kavram öğretimi gibi çocuğa öğretmektir. Bu soruların milyonlarca cevabı var hepsini tek tek öğretemeyiz.
Yapılan iş aslında dil öğretimidir.
Nereden sorusunun cevabının ‘’……dan’’ olması ayrılma ekinin öğretimidir. Çocuk bunu öğrendikten sonra ‘’İnsanlar enstitüden çıktı.’’ Cümlesini duyduğunda ‘’enstitü’’ kelimesini bilmese bile oranın bir yer olduğunu yorumunu yapacak ve ‘’çocuklar nereden çıktı?’’ diye sorulduğunda ‘’enstitüden’’ cevabını verebilecektir. Tıpkı bizlerin İngilizce öğrenirken yaptığımız gibi.
‘’Usta karotla/ karot ile duvarı deldi.’’ Bu cümlede çocuk karotu bilmese bile dil/gramer öğrendiğinde bunun duvarı delen bir alet olduğu yorumunu yapabilir. Burada temel prensibin cevapları öğretmek değil dili öğretmek olduğunu unutmamak gerekir.
5n1k Sorusuna Cevap Verememesi Bilmediğini Göstermez
‘’hasta olduğum için doktor bana iğne yaptı.’’ Cümlesi ile hastane anısını anlatan bir çocuk neden-sonuç ilişkisi içeren bir cümle kurmuştur ama bu çocuk ‘’Neden?’’ sorusuna cevap veremeyebilir. Burada yapılması gereken bilmiyormuş gibi öğretim yapmak yerine önce çocuğun kurabildiği neden-sonuç ilişkilerinden yola çıkarak, soru – cevap eşlemesini yapmaktır.
Sadece cevapları öğretmeyeceğiz, çocuğun kurduğu cümlelerdeki edat ve eklerden bu gramere uygun konuşmalar yapıyor mu takip edeceğiz.
Nasıl ve Ne Zaman için Ayrı Parantez Açmak İstiyorum
Nasıl sorusu nesne, kişi, eylem için de ayrı ayrı sorulabilir. ‘’Nasıl doktor?’’, ‘’Nasıl Elma?’’ , ‘’Nasıl attı?’’ gibi.
Çocuk bu sorulara bildiği kavramlar kadar cevap verecektir. Büyük – küçük kavramını bilmeyen bir çocuk ‘’Nasıl kamyon?’’ sorusuna cevap veremeyip ‘’Nasıl elma?’’ sorusuna renkleri bildiği için cevap verdiğinde, burada bir kavram eksikliği olduğundan şüphelenmek gerekir.
Zaman soyut bir kavram ve geç öğrenilir. ‘’Ne zaman?’’ sorusunun cevabı somuttan soyuta bir sıra izlemelidir.
‘’Ne Zaman?’’ sorusunu çalışırken olay- soru arası kısa tutulup zamanla arttırılmalıdır. Örneğin; yemek yedikten hemen sonra el yıkarken ‘’Ne zaman ellerimizi yıkıyoruz?’’ cevap ‘’Yemekten sonra’’ gibi.
Merak ettiklerinizi sitemizin forum kısmından sorabilirsiniz.
SELÇUK BAYRAM
ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ
Comments