Akran Etkileşimi Nasıl Arttırılır ?

Özellikle erken çocukluk döneminde akran etkileşimi çok önemlidir. Çocuklar birbirlerinden örnek alarak öğrenmeler gerçekleştirmekte ve sosyal duygusal olarak gelişmektedir. Bu makalemde özel gereksinimli çocukları, akran etkileşimine sokarken yapılan yanlışlardan ve nelere dikkat edilmesi gerektiğinden bahsedeceğim.

NEREDE YANLIŞ YAPIYORUZ?

Sosyal etkileşim, bir vitamin eksikliği değildir. Vitamin takviyesi yapar gibi çocuğu, 20 akranının içine atalım mantığı doğru değildir. Sosyalleşmek, kişinin kendisinin tercih etmesi gereken, kendisinin bu konuda tasarrufunun olması gereken bir durumdur. Hiçbirimiz zorla birisiyle arkadaş oluyor muyuz?

Otizmden etkilenmiş bireylerin sosyal uyaranları doğru şekilde işleyemediklerini, kendi iç dünyalarına dönük olduklarını biliyoruz. Sosyal etkileşim/ akran etkileşimi zayıf olan bir çocuğun çevresini akranla doldurmak yerine bu çocuğun akranlarıyla etkileşime girmeyi tercih etmesi üzerine çalışmak gerekmektedir. Hepimiz çocukluğumuzda ‘’ hadi arkadaşınla tanış/oyna.’’ söylemlerini duymuşuzdur. Biz bu yönergelerle arkadaşlık kurabildik mi?

ÇOCUKTA NELER HAZIR OLMALI?

• İsme tepki, göz kontağı, sıra alma, bekleme davranışları kaliteli bir etkileşim için önemlidir.

• Çevresel uyaranlara karşı algısının açık olması gerekir ki akranları dikkatini çeksin ve onlara yönelsin.

• Taklit becerisini kazanmış olmalı, akranlarıyla etkileşime girdiğinde onları taklit ederek öğrenmeler gerçekleştirsin.

• İşbirlikçi oyun çağına (tipik gelişimde 2.5 yaş sonrası) gelmiş olması gerekir.

• Sosyal kabulünü etkileyecek problem davranışlarının olmaması gerekir (örneğin; vurma)

NEREDEN BAŞLAYACAĞIZ?

• Öncelikle tek bir akrandan başlayacağız. Özel gereksinimli çocuğumuzun sevdiği oyuncakları seven, sevdiği oyunları oynayabilen kreş veya grup eğitiminde öğretmenin yönlendirmelerine uyabilecek bir akran bulmak bu işin kilit noktasıdır.

• Ortak oyunlar ve ortak zevkler etrafında özel gereksinimli çocuğun ve akranının birlikte kaliteli vakit geçirmesine önce öğretmen veya bir yetişkin rehberliğinde başlamak gerekir. Çünkü özel gereksinimli çocuk, ‘’ birlikte oynayalım mı?’’ demeyi bilmiyor olabilir. Işte bu noktada rehberimizin çocuğa model olması gerekir.

• Rehber, 3 kişinin oynayacağı oyunları kurup her iki çocuğu dahil ederek git gide etkileşimde kendisini pasif duruma düşürmeli ve iki çocuğun birbiri ile iletişime girmesini sağlamalıdır.

• Sonraki aşamada yapılacak olan 2. ve 3. akranla etkileşim hatta grup içine dahil olmaktır.

• Bu aşamada özel gereksinimli çocukla ‘’arkadaş’’ yaptığımız diğer çocuk bizim en büyük yardımcımız olacaktır. Arkadaş olan akran, özel gereksinimli çocuğu gruba dahil edebilir ve ‘’arkadaşının’’ grup içinde olması özel gereksinimli öğrencimizi de dahil olma noktasında teşvik edecektir.

• Gruba dahil olma sürecinde yine özel gereksinimli çocuğun sevdiği oyunlar ön planda tutulmalıdır.

• Görüldüğü gibi özel gereksinimli çocuğu, 20 tane akranının içine direk göndermiyoruz. Bu kademeli olarak sosyalleşme de çocuğun ebeveynleri de grup çalışmalarına dahil edilebilir. (Anne/baba, çocuk, akran birlikte oyun)

• Rehabilitasyon merkezlerindeki grup eğitimi, bu amaç üzerine işletilmesi gereken derslerdir.

• Yine kreşlerde bu tarz bir süreç işletilerek özel gereksinimli çocukların akran etkileşimine karşı olumlu tutum geliştirmesi sağlanabilir. Aslında tüm mesele çekirdek bir grupta eğlenceyi hissettirmek ve kademeli olarak grubu büyütmektir.

ÖRNEK OLAYLAR VE KÜÇÜK TAKVİYELER

• Sınıfta akran etkileşiminde zorlanan ve zorbalığa uğrayan bir öğrencim bu yüzden okul değişikliğine gitmişti. Yeni okulunda arkadaşlarına çikolata ısmarlamasını (ailesi ile) okul rehberliğinin çocukla arkadaş olabilecek birkaç akranıyla atölye çalışmasını önermiştim. Ve yeni okulunda önceden yaşadığı problemleri yaşamadı.

• Yurt dışında yaşayan bir aileye, sosyal etkileşimi arttırmak için oyun parklarına oyuncakla gitmelerini önermiştim. Çünkü oyuncaksız şekilde parka gidildiğinde, ortam çok yavan kalıyor ve iş kovalamacadan kaymaktan ileri gitmiyor.

• Yine yurt dışından bir aileye, oynadıkları oyunları akrabalarıyla genişletmelerini önermiştim. Oyunlara bazen amca bazen dede dahil oldu (eldeki imkanlar buydu)

• Ront ve dans çalışmaları, grup halinde yapılabilen ve çocukların çok sevdiği çalışmalardır. Özellikle el ele tutuşularak yapılan çalışmalar sayesinde hem eğlenecekler hem de diğer arkadaşlarıyla etkileşim sağlanacaktır.

• Gelişimi iyi düzeyde olan bir öğrencimin kreşte içine kapanık olduğunu öğrenmiştim. Kreş öğretmenine, diğer çocukları öğrencime yönlendirmesini rica etmiştim. 1 hafta boyunca diğer çocuklar montlarını asmak için ondan yardım istedi, yiyeceklerini paylaştılar ve öğrencimin içine kapanıklığı azalmıştı.

SELÇUK BAYRAM

ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ