Çocuklara sorumluluk Becerisi Nasıl Öğretilir ?

Çocuklara küçük yaşlardan itibaren sorumluluk bilinci kazandırmak, onların psikolojik gelişiminde olumlu rol oynar. Çocuklar sorumluluk aldıkça kendine güven duygusu gelişir, yeteneklerini keşfetme fırsatı bulur ve kendi kararlarını verebilme becerisi kazanırlar. Bu, gelecekte bağımsız ve özgüvenli bireyler olmalarına zemin hazırlar. 

Çocuklukta edinilen sorumluluk bilinci, yetişkinlikte de devam eder. Küçük yaşta sorumluluk alan çocuklar, büyüdüklerinde de iş hayatında ve sosyal ilişkilerinde daha düzenli, disiplinli ve kararlı bireyler olurlar. Ayrıca bu çocuklar problem çözme becerilerini geliştirir, zorluklarla daha iyi başa çıkabilirler. Sorumluluk sahibi çocuklar, başarısızlık durumunda bile vazgeçmeden yeniden denemeyi öğrenirler. Bu, onların psikolojik sağlamlık geliştirmelerine yardımcı olur. Hayal kırıklıklarını yönetebilen, sabırlı ve kararlı çocuklar yetişkinliklerinde de duygusal dayanıklılık gösterirler.

Çocukların sorumluluklarını yerine getirmeme davranışları ise, onların gelişimsel süreçlerinin doğal bir parçasıdır. Özellikle küçük yaşlarda bu davranışlar sıkça gözlemlenir. Ancak bu durumu sadece "sorumsuzluk" olarak etiketlemek yerine, çocuğun hangi gelişim aşamasında olduğunu ve hangi beceriler üzerinde çalıştığını anlamak çok önemlidir. Çocukların bu davranışları aslında yaşlarının getirdiği deneyimsizliklerden kaynaklanır.

Peki, çocuklar neden sorumluluklarını yerine getirmez ve onlara sorumluluk becerisi nasıl kazandırılır? Gelin birlikte inceleyelim.

1. Çocukların Gelişim Düzeylerine Göre Sorumluluk Algısı

Her çocuk farklı bir hızda gelişir ve her yaşın getirdiği belirli sorumluluklar vardır. Özellikle 3-5 yaş arası çocuklar, dünyayı anlamlandırma ve sosyal ilişkilerde kendilerini tanıma aşamasındadırlar. Bu dönemde çocuklar, empati ve başkalarını anlama becerilerini yeni yeni öğrenir. Dolayısıyla, "neden başkalarının ihtiyaçlarını düşünmüyor?" diye sorguladığımız bu çocuklar, henüz kendi isteklerinin ötesine geçmeyi öğrenme aşamasındadır.

Bir örnek üzerinden açıklamak gerekirse; 4 yaşındaki bir çocuk, oyuncaklarını toplaması gerektiğini bildiği halde bunu yapmaktan kaçınabilir. Bu sorumluluğu yerine getirmediğinde, ona hemen sorumsuzluk etiketi yapıştırmak yerine, o anki ihtiyaçlarına odaklanmak gerekir. Belki oyun oynamaktan yorulmuş olabilir ya da daha önce bu görevle hiç baş başa bırakılmamıştır.

Örneğin Mert, akşam yemeğinden sonra oyuncaklarını toplamaktan kaçınıyor. Anne, ilk başta sinirleniyor, çünkü oğluna defalarca aynı şeyi hatırlatmış. Ancak anne, biraz durup düşündüğünde, oğlunun bu sorumluluğu yerine getirme konusundaki direncinin yorgunluk ve oyun sürecinden kopamama ile ilgili olduğunu fark ediyor. Sonrasında, oyuncak toplama işini oyuna çevirip birlikte yapıyorlar. Böylece Mert, hem sorumluluğunu yerine getiriyor hem de keyif alıyor.

2. Duygusal Durumlar ve Sorumsuzluk

Çocukların duygusal dünyası oldukça hassas ve karmaşıktır. Aile içinde yaşanan gerginlikler, ebeveynler arasındaki anlaşmazlıklar ya da çocuğun kendi iç dünyasındaki sorunlar, sorumluluklarını yerine getirme isteğini etkileyebilir. Örneğin, ebeveynleri sık sık tartışan bir çocuk, kendini güvensiz hissedebilir ve bu durum sorumsuz davranışlara neden olabilir.

Çocuklar, duygusal olarak kendilerini güvende hissetmediklerinde ya da stres altındayken, günlük sorumluluklarını yerine getirmekte zorlanabilirler. Bu yüzden, bir çocuğun sorumsuz davranışlarının arkasında yatan duygusal nedenleri anlamak ve bu durumu yönetmek önemlidir.

Örneğin, Ahmet son zamanlarda ödevlerini yapmayı sürekli erteliyor ve annesiyle tartışıyor. Annesi, Ahmet'in öğretmeniyle görüşüp neler olduğunu anlamaya çalışıyor. Görüşme sırasında, öğretmeni Ahmet'in babasının iş değişikliği nedeniyle aile içinde bir gerginlik olduğunu ve bu durumun Ahmet'i etkilediğini fark ediyor. Ahmet'in sorumsuz davranışlarının arkasında, ailesindeki bu değişikliğin ve onun getirdiği duygusal baskının yattığı anlaşılıyor. Bu farkındalık, Ahmet'in ailesine, onun duygusal ihtiyaçlarını destekleyerek sorumluluklarını daha iyi yerine getirmesi konusunda yardımcı oluyor.

3. Yaşa Uygun Sorumluluklar Vermek

Çocuklara sorumluluk kazandırmanın en önemli yollarından biri, yaşlarına ve gelişim seviyelerine uygun görevler vermektir. 2-3 yaşındaki bir çocuğa, oyuncaklarını toplama, dişlerini fırçalama gibi basit görevler verilmelidir. Bu yaş grubu, talimatları takip etmeye ve küçük görevleri yerine getirmeye başlamalıdır. Ancak burada kritik nokta, verilen sorumluluğun çocuğun yapabileceği bir seviyede olmasıdır. Çok zor bir görev, çocuğun sorumluluktan kaçınmasına neden olabilir.

Daha büyük çocuklara, ev işlerine katılma, kardeşlerine göz kulak olma ya da evcil hayvan bakımına yardımcı olma gibi daha karmaşık görevler verilebilir. Bu, onların sorumluluk duygularını pekiştirmek için harika bir fırsattır.

Örneğin, anne 6 yaşındaki kızı Defne'ye sofrayı kurma görevini veriyor. İlk başta Defne, çatal bıçak yerleştirmekte zorlanıyor ama anne ona sabırlı bir şekilde nasıl yapacağını gösteriyor. Birkaç denemeden sonra, Defne artık her akşam sofrayı kurmakta kendini sorumlu hissediyor ve bu işten keyif alıyor.

4. Sabır, Tutarlılık ve Pozitif Geri Bildirim

Çocuklara sorumluluk duygusunu öğretirken sabırlı ve tutarlı olmak çok önemlidir. Çocuklar yeni görevlerle karşılaştıklarında hemen mükemmel bir şekilde yerine getiremeyebilirler. Örneğin, oyuncaklarını toplama görevini ilk birkaç seferinde eksik yapabilirler. Bu durumda çocuğu eleştirmek yerine, eksik kalan kısımları birlikte tamamlamak daha teşvik edici olur.

Çocuklar başarıya ulaştıklarında ise pozitif geri bildirim vermek, bu başarıyı pekiştirmek için etkili bir yoldur. Ödüllendirme, sadece maddi ödüllerle değil, sözel teşviklerle de olabilir. "Oyuncaklarını çok güzel topladın, harikasın!" gibi basit cümleler bile, çocuğun sorumluluk alma konusunda motive olmasını sağlar.

5. Sorumlulukları Yerine Getirmeme İle Baş Etme Stratejileri

Her ne kadar sabırla ve pozitif bir yaklaşımla hareket etsek de, bazen çocuklar sorumluluk almakta direnebilirler. Bu durumda, onları zorlamak yerine alternatif stratejiler denemek işe yarar. Örneğin, çocuklarla birlikte bir görev listesi hazırlamak ve bu listeyi takip etmek, sorumluluk duygusunu pekiştirebilir. Ayrıca, çocuğun başarısız olduğu durumlarda ona karşı empati göstermek ve neden zorlandığını anlamaya çalışmak da önemlidir.

Örneğin, anne 9 yaşındaki Selin'in her sabah yatak toplama görevini aksattığını fark eder. Bunun üzerine, birlikte bir görev listesi hazırlamaya karar verirler. Selin, bu listede hangi görevleri yapacağını seçer ve her bir görevi tamamladığında yanına bir tik atar. Bu yöntem, Selin’in sorumluluklarını görsel olarak takip etmesine yardımcı olur ve zamanla sabahları yatak toplama alışkanlığı kazanır.

SORUMLULUK BECERİLERİNİ SAĞLIKLI BİR ŞEKİLDE KAZANDIRMAK İÇİN OYUN ÖNERİLERİ;

1. Görev Kutusu Oyunu

• Nasıl Oynanır? Çocuğunuzla birlikte küçük kâğıtlara evde yapılacak basit görevler yazın (örneğin, “oyuncakları topla”, “yatak örtüsünü düzelt”, “çorapları eşleştir”). Kâğıtları bir kutuya koyun ve her sabah ya da akşam bir görev çekerek çocuğunuzun bu görevi yerine getirmesini isteyin.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Çocuk, günlük rutin görevleri eğlenceli bir şekilde öğrenir ve sorumluluklarını yerine getirme alışkanlığı kazanır.

2. Bahçe Görevlisi

• Nasıl Oynanır? Eğer bir bahçeniz varsa ya da balkonda bitkileriniz varsa, çocuğunuzun bu bitkilerle ilgilenmesini sağlayın. Çocuğunuza sulama, bitki bakımını kontrol etme, yaprakları temizleme gibi sorumluluklar verebilirsiniz.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Canlı bir varlığa karşı sorumluluk alma duygusu gelişir. Ayrıca doğayla daha yakın bir ilişki kurar ve sabırlı olmayı öğrenir.

3. Kendi Yemeğini Hazırlama Oyunu

• Nasıl Oynanır? Kahvaltı ya da öğle yemeği için çocuğunuzla birlikte basit bir yemek hazırlayın. Çocuğunuzdan masayı kurmasını, kendi tabağını hazırlamasını ve ardından masayı toplamasını isteyin. Yemek hazırlığı bir oyun gibi yapılabilir, mesela “en güzel sandviçi kim yapacak” gibi yarışmalar ekleyebilirsiniz.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Çocuk, kendi ihtiyaçlarını karşılama ve evde iş birliği yapma sorumluluğunu öğrenir.

4. Evcil Hayvan Bakıcısı Oyunu

• Nasıl Oynanır? Eğer bir evcil hayvanınız varsa, çocuğunuzun belli sorumluluklar almasını sağlayın. Örneğin, her sabah su kabını doldurması, mama vermesi ya da hayvanın yatağını düzenlemesi gibi görevler verebilirsiniz.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Evcil hayvanın bakımı, çocuğun başkasına karşı duyarlı olmasını ve sorumluluklarını yerine getirme alışkanlığı kazanmasını sağlar.

5. Alışveriş Listesi Oyunu

• Nasıl Oynanır? Market alışverişi sırasında çocuğunuzu aktif bir katılımcı yapın. Bir alışveriş listesi oluşturun ve çocuğunuzdan bu listedeki ürünleri bulmasını isteyin. Çocuğunuz markette hangi sırayla ürünleri alacağını düşünebilir ve sepeti düzenleyebilir.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Çocuk organize olmayı, plan yapmayı ve bir işi baştan sona yürütme sorumluluğunu öğrenir.

6. Evde Sorumluluk Panosu

• Nasıl Oynanır? Bir sorumluluk tablosu oluşturun ve bu tabloya günün yapılacak işlerini yazın (örneğin, çamaşırları sepete koyma, odasını toplama, dişlerini fırçalama). Çocuğunuz her görevi tamamladığında panoya bir yıldız ya da çıkartma yapıştırabilir.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Çocuk günlük görevlerini takip etme, işlerini bitirme ve bir başarı duygusu kazanma alışkanlığı edinir.

7. Kıyafet Seçme Oyunu

• Nasıl Oynanır? Çocuğunuza her sabah ya da akşam kendi kıyafetlerini seçme sorumluluğu verin. Onunla bir oyun yaparak, en uyumlu kombinleri oluşturmasını isteyebilirsiniz. “Bugün hangi renklerle kendini ifade edeceksin?” gibi yaratıcı sorularla oyunu eğlenceli hale getirebilirsiniz.

• Kazandırdığı Sorumluluk: Çocuk, bağımsız karar verme ve kendi ihtiyaçlarını karşılayabilme sorumluluğu geliştirir.

Son Olarak;

Her çocuğun gelişim süreci farklıdır ve bu süreçte onlara sabırlı bir şekilde rehberlik etmek, sorumluluk becerilerini kazanmaları için en önemli adımlardan biridir. Ebeveynler, çocuklarının yaşına uygun görevler vererek, sabırlı ve tutarlı davranarak, pozitif geri bildirimlerle onları teşvik ederek, sorumluluk duygusunu pekiştirebilirler. Sonuçta, çocukların küçük yaşlardan itibaren sorumluluk almayı öğrenmeleri, onların ilerleyen yaşlarında bağımsız, özgüvenli ve duyarlı bireyler olmalarına büyük katkı sağlar.

 ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ

    SEDA ÜNAL