Çocuklarda Kalem Tutma becerisi & Önkoşul becerileri
Kalem tutma becerisi eğitim öğretim hayatına girişte temel basamaklarından biri olarak kabul edilmektedir. Ancak kalem tutma becerisi için yalnızca ince motor becerilere ve küçük kaslar (intrinsik kaslar) olarak bildiğimiz kaslara bağlı olarak gelişmez. Omuz, sırt, kol, önkol kaslarımız ile omuz eklemi dirsek eklemi ve el bileği eklemi ile de fazlasıyla ilgilidir. Hatta bireyin eşlik eden fiziksel yetersizliği varsa genel kaba motor değerlendirmesi de yapılarak postürüne (duruşuna) dikkat edilmelidir. Dolayısıyla çocuğun başının konumu, omurganın düzgünlüğü ve oturma fonksiyonu da elverişli olmalıdır. Tüm bunlar göz önünde bulundurularak bireye uygun özelleşmiş bir kalem tutma pozisyonu belirlenmeli ve geliştirilmelidir. Gerekirse bireyin ihtiyacına uygun teknolojik adaptasyonlar veya yardımcı gereçler el bileğine, dirseğe veya omza uygulanabilir hatta kalem tutma aparatları eklenebilir. Bireye uygun ve fonksiyonel tasarıma karar vermek için fizyoterapist, ergoterapist veya iş uğraşı terapistiyle ortak çalışabilirsiniz.
Hepimizin bildiği gibi kalem tutma becerisinin temelleri aslında yenidoğan döneminden itibaren başlamaktadır. Bahsettiğim tüm kas ve eklemlerin gelişimi tekrarlı ve amaçsız hareketler ile bebeklikten itibaren başlayarak sonrasında amaçlı ve istemli hareketlere dönüşerek izole kas kullanıma (özelleşmiş, tek kas hedefli hareketler) doğru gelişim gösterecektir.
Normal gelişim gösteren bireylerde tutma- bırakma ve el-göz koordinasyonu nasıl gerçekleşir inceleyelim:
GELİŞİM BASAMAKLARI | GÖRÜLME YAŞI |
Kavrama Refleksi (Avuç içi ile Yakalama) | Doğum-4-6 ay |
Görsel Dikkat | Doğum-2 ay |
Objeye Odaklanma Elleri Orta Hatta Birleştirme Kavrama İçin Objeye Uzanma Ayakları Tutma | 2,3-5 ay |
Kaba Kavrama | 5-7 ay |
Lateral Kavrama | 8-9 ay |
Boya Kalemi Tutma İstemli Bırakma Çimdikleyici Kavrama | 10-11 ay |
Kavrama Sırasında Parmak Kontrolünün Artması | 12 ay |
İnce Kavrama ve Kontrollü Bırakma Kağıt Üzerine Karalama Yapma Karalama Yaparken Diğer Elle Kağıdı Destekleme Kutunun İçine Obje Koymak | 15-18 ay |
Sayfa Çevirmek | 21 ay |
Kitap Sayfasını Hızlı Çevirmek Kavanoz Kapağı Kapatmak | 24 ay |
8 Küp ile Kule Yapmak | 30 ay |
*Teclin J. ‘Pediatric Physical Therapy’
Görüldüğü gibi gelişim aşamalarında alt basamakların herhangi birinde bir eksiklik veya geri kalmışlık var ise kalem tutma becerisinin etkilenmesi de kaçınılmaz olacaktır.
Kavrama yalnızca kas kuvveti veya enduransı ile ilgili olmayabilir. Muhtemel sinir hasarları veya bireyin taktil (dokunma) duyusundaki işlemleme bozuklukları da duyusal açıdan değerlendirilmesini gerektirir. Bunun için bir fizyoterapistten yardım aldığınızda bireyin ihtiyacına ve yetersizlik türüne uygun değerlendirmelerini yapacaktır. Bu değerlendirmeler; duyu, motor, koordinasyon gibi birçok bileşeni içerir ve değerlendirme sonucu bütüncül bir veri sunar.
Örnek vererek anlatmam gerekirse, serebral palsi (beyin felci) şemsiye teriminin altında farklı etkilenimlere ve farklı yetersizliklere sahip birçok birey vardır. Hangi bireyin hangi ihtiyacı olduğunu bilişsel anlamda değerlendirmiş olabiliriz ancak motor, duyu ve koordinasyon açısından da değerlendirilerek bütüncül bir müdahale sunmalıyız.
Motor anlamda kalem tutma becerisini yapabilir olsa bile dismetri (mesafe algılamada zorluk), kalemin büyüklüğünü algılamada zorluk, yazı yazılan zeminin sertliğini anlamada ve uygun basıncı ayarlamada zorluk, vücut bölümlerini doğru pozisyonda kullanamamasına bağlı zorluk ve farklı zemin ve farklı vücut pozisyonlarında yazı yazmada zorluk (örn: yüzüstü uzanarak, ayakta…) yaşaması nedeni ile yazı yazma becerisini gerçekleştirememesinin arkasında birçok neden görünmez halde beklemektedir.
Ebeveynler olarak evde çocuğunuzun kavrama değerlendirmesini yapmak ve gelişimine katkı sağlayabilmeniz için aşağıdaki kavrama pozisyonlarına göz atalım:
KUVVETLİ KAVRAMALAR: Temas alanının artırılarak yapıldığı ve küçük parmak tarafındaki kasların daha fazla kullanılarak parmakların bükülmüş halde olduğu pozisyonlardır.
Kalın bir silindiri kavrama; Kutu içecek kavrama, su şişesi kavrama vb.
Çanta sapı kavrama
Tek el ile tabak tutma
Çubuk, bıçak tutma
Makas kavrama
ORTA KAVRAMALAR: 3. 4. 5. Parmaklar kapalı konuma yakındır ve daha çok baş parmak ve işaret parmağı kullanılarak yapılan kavramalardır.
Anahtar Kavrama
Tebeşir tutma
Cımbız tutma
Maşa tutma
ZAYIF KAVRAMALAR: Parmak iç yüzeylerinin temas alanı fazladır.
Fincan tutma
Top tutma
İğne tutma
Kağıt tutma
Ebeveynler için basitten zora, kaba motordan ince motor becerilere doğru tavsiye egzersiz ve aktiviteler:
Farklı uzaklıklardaki nesnelere eliyle uzanma
Nesneyi bir elinden diğer eline geçirme
Nesne alışverişlerini süre ile yapma
Dirsek bükülü ve düz iken nesneleri tutma ve bırakma
Farklı omuz açılarında nesneyi tutma ve bırakma
Avuç içinin yukarı ve aşağı doğru dönük olduğu pozisyonlarda tutma ve bırakma çalışma
Nesneleri ağırlıklarına göre ayırt etme
Nesneleri ısılarına göre ayırt etme
Farklı doku veya özellikteki nesnelere dokunma
Dokunulan vücut bölümünü ya da parmakları tanıma
Farklı tutma tipleri ile farklı nesneleri tutma
Nesneleri vücut düzgünlüğünü koruyarak tutma
Yüzüstü pozisyonda yatarken elleri üzerinde baş ve gövdesini kaldırma ve bir elle nesneye uzanma
Nesneleri iterek veya çekerek kas ve eklemlere uyarı verilebilir.
Elleri üzerinde yürüme (el arabası benzetmesi uygun olabilir)
Tırmanma barına tırmanma
Özetle; kalem tutma becerisinin her ne kadar bilişsel gelişime bağlı olarak gelişeceği düşünülse de fiziksel olarak yetersizliklerin eşlik edebileceği unutulmamalıdır. Fizyoterapistlerden bireye uygun değerlendirme ve tavsiyeler almanız yetersizliğe müdahale açısından daha uygun olacaktır. Görüldüğü üzere kalem tutma becerisi bile karmaşık bir sürü gelişim aşamasından sonra ortaya çıkmaktadır ve birçok becerinin de alt basamağını oluşturmaktadır.
ŞULE TEZCAN
FİZYOTERAPİST
Comments