Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Tanılı Öğrenci için Öğretmenlere Tavsiyeler
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocuklar, yüksek dürtüsellik, hiperaktivite ve dikkatsizlik düzeylerinin bir sonucu olarak sıklıkla akademik, davranışsal, duygusal ve sosyal sorunlar yaşarlar. Özellikle bu çocukların sınıf içi ve dışında problem davranışları, bağımsız olarak işini tamamlama sorunları, bağımsız olarak çalışma becerilerinde güçlük gözlemlenir. Akranlarına kıyasla akademik sınavlarda ve testlerde daha düşük performans sergilerler. Dikkatlerini toplamakta zorlanırlar ve buna bağlı olarak akademik başarısızlık yaşarlar. Yapılan araştırmaların birçoğu DEHB olan öğrencilerin % 80 oranında okul hayatlarında başarısızlık yaşadıklarını göstermektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle sınıf ortamında öğrenme güçlüğü ile sonuçlanan dikkatsizlik, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik belirtileri gösterir. DEHB olan öğrenciler, öğretim ve oturarak çalışma sırasında daha yüksek düzeyde görev dışı davranışlarda bulunurlar ve bu nedenle öğretime veya işi tamamlamaya dikkat etmeyebilirler.
Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna kalıtımın ve bazı fizyolojik faktörlerin neden olduğu bilinmekle birlikte çevresel faktörlerin de etkisi yadsınamaz.
DEHB’nin tek yönlü değil, üç farklı türde değerlendirilmektedir.
Sınıf içerisinde gezinme, sırasında oturamama, ders çalışırken vücut uzuvlarını oynatma, söz almadan konuşma gibi davranışların sıklıkla görüldüğü hiperaktivitenin yoğun olduğu tip,
Yönergeleri izleyememe ve dikkati toplayamamaya bağlı olarak ödevleri yapmada güçlük, not almada sorunların gözlendiği dikkatsizliğin yoğun olduğu tip,
Fazla düşünmeden hareket etme, okul kurallarına uymakta zorluk, daha fazla kaza yaşama, rutinleri yapmakta zorlanmanın gözlendiği dürtüselliğin yoğun olduğu tiptir.
DEHB' de farklı birtakım müdahaleler mevcuttur. Bunlar üç ana başlık altında toplanabilir.
Medikal müdahaleler,
Eğitsel müdahaleler,
Aile eğitimi
DEHB müdahaleleri içinde belki de en yaygın olarak kullanılanı uyarıcı ilaç (örneğin, metilfenidat veya Ritalin) tedavisidir. Yapılan bilimsel araştırmalar sonucunda sınıf içi davranışlar ve sosyal etkileşim alanlarında uyarıcı ilaç tedavilerinin olumlu etkileri bulunmuştur, ancak akademik performans alanında ilaç tedavisinin çok güçlü bir şekilde etkisi belgelenememiştir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle sınıf ortamında öğrenme güçlüğü ile sonuçlanan dikkatsizlik, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik belirtileri gösterir. DEHB olan öğrenciler, öğretim sırasında yerinde oturamama, dikkatinin toplayamama, ilgisiz davranışlar veya problem davranışlar sergileyebilmektedirler. Buna bağlı olarak düşük akademik başarı bu çocuklar için kaçınılmaz bir sonuç olmaktadır. Bu nedenle DEHB olan öğrencilerde özellikle sınıf içi davranışlarda ve akademik başarı üzerinde daha etkili olan eğitsel müdahalelere ihtiyaç duyulmaktadır. Eğitsel müdahaleler kendi içerisinde farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. En sık kullanılan eğitsel müdahaleler fiziksel ortam düzenlemeleri, öğretimsel uyarlamalar, akran aracılı müdahaleler, bilgisayar destekli öğretim ve yanlışsız öğretim yöntemleridir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan öğrenciler ile çalışan öğretmenler uygulayabilecekleri bazı eğitsel müdahaleler ile süreci yönetmeleri verimli ve kolay olacaktır. Eğitsel müdahale ve düzenlemelerde öğretmenlere bazı öneriler aşağıda sunulmuştur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan öğrencilerin bulunduğu sınıfların kalabalık olmaması, onların öğretimsel sürecini olumlu etkileyecektir.
DEHB olan öğrenciler için hazırlanacak ders materyallerinin birden fazla duyuya hitap etmesi onların dikkatlerini konuya odaklayabilmelerine destek olacaktır.
Derse başlamadan önce yeni kavramların ve anlamı bilinmeyen kelimelerin anlamları açıklanabilir.
DEHB olan öğrencilerin ders sırasında aktif olmalarını sağlayacak dramatizasyon ve doğrudan öğretim gibi öğretim yöntemleri kullanmak da faydalı olacaktır.
Öğrenciye yapacakları ile ilgili yönerge verirken kısa, net ve açık ifadeler kullanılması öğrencinin öğretmenini anlamasını kolaylaştıracaktır.
Dersin başında ve sonunda kısa özetlemeler yapmak DEHB tanılı öğrencinin uzun süre dikkatini toplayamaması açısından önemlidir.
Ders anlatımı sırasında sık tekrarlar yapmak edinimi ve kalıcılığı sağlayacaktır.
Ödevlerin kısa ancak sınıftaki etkinliklerin tekrarını kapsayacak şekilde uyarlanması gerekmektedir.
DEHB olan öğrenciler ile çalışırken pekiştirme tarifelerini kontrollü kullanmak gerekmektedir.
DEHB olan öğrenciler için, öğretim odağı ve yapısal unsurlara göre değişen farklı akran destekli müdahale uygulamaları bulunmaktadır. Bu uygulamalarda; bire bir yapı, uygulama, tekrarlama ve özetleme prosedürleri kullanılır. Örneğin DEHB tanılı öğrenciler ile akran destekli uygulamaları kullanırken haftalık oturum sayısı, öğrencileri eşleştirme yöntemleri ve kullanılan ödül sisteminin türü dikkatli belirlenmelidir.
Öğretmen öğrencisinin okuma performansının geliştirilebilmek için sistematik öğretim yöntemlerinden uygun olan teknikler ile öğretimi gerçekleştirmelidir. Örneğin; eşzamanlı ipucuyla öğretim yöntemini tercih etme gibi.
DEHB olan öğrencilerle okuma öğretiminde yoğun fonolojik temelli öğretim ve kelime çözme stratejileri uygulanmalıdır. Bu stratejiler her öğrenci için değişmez olmadığı bilinmeli ve öğrenci özellikleri dikkate alınarak öğretim stratejisi belirlenmelidir.
DEHB olan öğrencilerle matematik öğretiminde de öğretim yönteminin belirlenmesinde öğrenci özellikleri dikkate alınmalıdır. Örneğin; hareketlilik özelliği baskın olan DEHB tanılı öğrenci için pasif kalmayı gerektirmeyen öğrencinin daha aktif olacağı etkileşim ünitesine dayalı yöntemin tercih edilmesi fayda sağlayabilir.
DEHB olan öğrencilerle çalışan öğretmenler öğrenmeyi kolaylaştırıcı ipucu verme, model olma gibi değişik öğretim stratejilerine hâkim olmalı ve uygulayabilmelidir.
Öğretmenler tarafından DEHB tanılı öğrencinin öğretim sırasındaki alternatif tepkilerinin olabileceği akıldan çıkarılmamalı ve bu tepkilere nasıl karşılık verileceği öğretim öncesi planlanmış olmalıdır.
Burada sunulan bazı örnekler ve öneriler sınıfın özelliğine, okulun imkanlarına, öğrencinin bireysel özelliklerine göre farklılaştırılabilir. Özetle sınıfında DEHB tanılı öğrencisi olan öğretmenlerin sürecin öncesini ve süreci iyi planlamaları gerekmektedir. Mutlaka DEHB tanılı öğrenci sınıfa gelmeden bir dramatizasyon, kısa bir video veya bir hikâye desteği ile sınıftaki diğer öğrenciler sınıfa katılacak yeni arkadaşlarının özel durumu hakkında empatiyi de sağlayarak bilgilendirilmelidir. Sınıftaki diğer veliler de bu konuda bilgilendirilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta DEHB tanılı öğrencinin gizli bilgilerinin mahremiyetine özen göstermektir. Dersler planlanırken DEHB tanılı öğrencinizin özellikleri doğrultusunda yöntem ve materyale karar vermek öğretmenin süreci doğru yönetmesini sağlayacaktır. Öğretmenin sabrı, hoşgörüsü ve önyargısız oluşu ve geri bildirimleri kullanması öğrenci için öğretim sürecinin sorunsuz yürümesinin yanında öğretmenin de işini kolaylaştıracaktır. Aile ile iş birliği yaparak öğrencinin dikkat süresine uygun ödevlerle evde tekrarları sağlamak özellikle kalıcılık için önemli bir uygulamadır. Öğretmen yapmayı planladığı tüm etkinlikleri önceden kısa ve net bir şeklide DEHB tanılı öğrencisine anlatırsa öğrencinin etkinliğe katılımında önemli düzeyde olumlu değişiklik olacaktır.
Dr. Öğr. Üyesi Özlem ASLAN BAĞCI
Comments