Dil Konuşmada Eklerin Edinimi ve Yaşlara Göre Dağılımı

Herkese merhaba,

Bu yazımızda anadili Türkçe olan çocuklarda eklerin edinimi ile ilgili konuşuyor olacağız. Öncelikle şunu bilmeliyiz ki “Türkçe” dil yapısı özelliği nedeniyle eklerin çok kullanıldığı bir dil. Bununla birlikte ekler cümlenin anlamını değiştirebilme gücüne sahip.

Küçük bir örnek vermem gerekirse;

Bir çocuk hayal edelim. Aslında söylemek istediği cümle: “Babam geldi.”

Fakat iyelik eki olan (-m) ekini ve geçmiş zaman eki olan (-di) ekini doğru kullanamayan bir çocuğun kurabildiği cümle: “Baba gel.”

Gördüğünüz gibi bu iki cümle anlam açısından birbirinden çok farklı. Bu nedenle çocukların dil edinim sürecinde ekleri edinebilmesi ve doğru şekilde kullanması gerekiyor. Bu hem onların kendini ifade edebilmesinde hem de bizim onları doğru şekilde anlayabilmemizde büyük önem taşıyor.

Daha anlaşılır olması için örnek kelimelerle eklerin edinim sırasını sizinle paylaşmak istiyorum. Bakalım çocukların hangi eki / ne zaman kullanmasını bekliyoruz?

Not 1: Çocukların dil gelişimindeki bireysel farklılıklar nedeniyle belirtilen zaman dilimlerinde ufak değişiklikler görülebilir.

Not 2: Bilimsel çalışmalara* göre çocuklar ekleri farklı hızlarda edinseler dahi edinim sırası olarak benzerlik gösterdiği belirlenmiştir. Bu yazıda ekler edinim sırasına göre sıralanmıştır.

a) 1.5 – 2 yaş arası edinilen / kullanılan ekler

1-Çocukların ilk edindiği eklerden birisi geçmiş zaman (-di) ekidir. ~18 ay

Örn: Geldi, düştü, at tı , aldı

2- Olumsuzluk ekini (-ma) bu dönemde kullanmaya başlar. ~18 ay

Olumsuzluk ekini ilk başta “yok, değil, ııh” şeklinde kullanabilirler.

Örn: ‘Yemek ye değil’ , “Sen git ı-ıh” gibi. Devamında Yemek yeme, sen gitme şeklinde doğru formda üretmesini bekleriz.

3- İsimlere getirilen pek çok farklı eki bu dönemde kullanabilir. ~18 ay

· belirtme (-i) eki: bebeği, topu

· yönelme (-e) eki: bebeğe, topa

· bulunma (-da) eki: evde, parkta

· ayrılma (-dan) eki: evden, parktan

4- Şimdiki zaman ekini (-yor) kullanmaya başlar. ~19.ay

Örn: Geliyor, atıyor, içiyor

5- Çoğul ekini (-ler, lar) üretebilir. ~19.ay

Örn: Toplar, bebekler, elmalar

6- Tamlayan ekini (-ın) ve iyelik ekini (-ı) kullanabilir. ~19.ay

Örn: Bebeğin saçı, arabanın tekeri, evin kapısı

7- Gelecek zaman ekini (-ecek) kullanmaya başlar. ~20.ay

Örn: Gelecek, atacak, içecek

8- -mış’lı Geçmiş zaman eklerini kullanabilir. ~20.ay

Örn: Gelmiş, uyumuş, düşmüş

b) 2 – 3 yaş arası edinilen / kullanılan ekler

1- Edilgen yapıyı (-ıldı) kullanmaya başlar.

Örn: Açıldı, döküldü, kırıldı

2-İşteş yapıyı (-ış) kullanmaya başlar.

Örn: Barışmak, tanışmak

3- Ettirgen yapıyı (-dır) kullanmaya başlar.

Örn: Yaptırdı, giydirdi, içirdi

4-Bazı fiilimsi eklerini (-arken, -ınca) kullanırlar.

Örn: Uyurken, oynarken, gelince, düşünce

* Aksu-Koç, A., Ketrez, F., Early Verbal Morphology in Turkish: Emergence of Inflections, Bittner, D., Dressler, W.U., Kilani-Schoch, M. (eds.), Mini-Paradigms And The Emergence of Verb Morphology, Berlin: De Gruyter 27-52 (2003).

Öğr. Gör. Müberra DEMİR

Dil ve Konuşma Terapisti