Duyu Bütünleme Problemleri ve Belirtileri: Kanıta Dayalı Bilimsel Yaklaşım

Duyu bütünleme (sensory integration), bireyin çevresinden gelen duyusal bilgileri organize edip yorumlamasını sağlayan nörolojik bir süreçtir (Ayres, 1972). Bu sürecin sağlıklı bir şekilde işleyememesi, “Duyu Bütünleme Bozukluğu” (DBB) veya “Duyusal İşlemleme Bozukluğu” (DİB) olarak adlandırılan klinik tablolarla ilişkilendirilmektedir (Miller et al., 2007). DBB, gelişimsel koordinasyon bozukluğu, otizm spektrum bozukluğu (OSB), dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi nörogelişimsel rahatsızlıklarla sıklıkla ilişkilendirilse de, tipik gelişim gösteren bireylerde de gözlenebilir (Dunn, 1997).

Duyu Bütünleme Problemlerinin Kategorileri ve Belirtileri

Literatürde duyu bütünleme problemleri genellikle üç ana kategoride incelenir (Miller et al., 2007):

1. Duyusal Modülasyon Bozukluğu (DMB)

2. Duyusal Ayrımlaşma Bozukluğu (DAB)

3. Duyusal Temelli Motor Bozukluklar (DTMB)

 Her biri kendine özgü belirti profillerine sahiptir.

1. Duyusal Modülasyon Bozukluğu (DMB) ve Belirtileri

DMB, bireyin duyusal girdileri uygun şekilde düzenleyememesi ile karakterizedir ve üç alt türe ayrılır:

a) Duyusal Aşırı Duyarlılık (Sensory Over-Responsivity, SOR)

• Hafif dokunma, yüksek ses, parlak ışık veya belirli dokular gibi uyaranlara aşırı tepki verme (Schoen et al., 2009).

• Beklenmeyen fiziksel temasın yoğun rahatsızlık yaratması (Baranek et al., 2002).

• Gürültülü ortamlarda aşırı irkilme veya strese girme (Miller et al., 2007).

• Diş fırçalama, saç tarama gibi günlük hijyen aktivitelerine direnç (Lane et al., 2010).

b) Duyusal Az Tepkisellik (Sensory Under-Responsivity, SUR)

• Ağrı, sıcaklık değişiklikleri gibi fiziksel uyarılara gecikmiş veya minimal tepki verme (Dunn, 1997).

• Ortamda olup bitene ilgisiz veya tepkisiz kalma (Reynolds & Lane, 2008).

• Postüral reflekslerde zayıflık (örn. sandalyede uzun süre dik oturamama) (Miller et al., 2007).

c) Duyusal Arayışçılık (Sensory Seeking, SS)

• Sürekli dönme, zıplama, sıkışma gibi aktiviteleri yoğun şekilde arama (Schaaf & Nightlinger, 2007).

• Yüksek tempolu müzik, parlak ışıklar veya güçlü tatları tercih etme (Dunn, 1999).

• Sosyal ortamlarda sürekli fiziksel temas kurma veya nesnelere dokunma ihtiyacı duyma (Miller et al., 2007).

2. Duyusal Ayrımlaşma Bozukluğu (DAB) ve Belirtileri

DAB, bireyin duyusal bilgiyi doğru şekilde işleyememesi ve yorumlayamaması durumudur. Bu bozukluk, bireyin nesneler, kişiler veya çevre hakkında doğru bir algıya sahip olmasını zorlaştırır (Miller et al., 2007).

• Nesneleri veya dokuları yalnızca görsel ipuçları olmadan tanıyamama (Blanche et al., 2012).

• Benzer sesleri ayırt etmekte güçlük çekme (örn. “b” ve “d” harflerini karıştırma) (Dunn, 1999).

• Vücut farkındalığında eksiklik (örn. sandalyede otururken vücudunun pozisyonunu ayarlayamama) (Ayres, 2005).

⸻

3. Duyusal Temelli Motor Bozukluklar (DTMB) ve Belirtileri

DTMB, vücut hareketlerini koordine edememe ile ilişkilidir ve iki ana alt kategoriye ayrılır:

a) Dispraksi (Dyspraxia)

• Yeni motor becerileri öğrenmede zorluk (örn. düğme ilikleme, makas kullanma) (Vaivre-Douret, 2014).

• Düşük kas tonusu ve postüral instabilite (Miller et al., 2001).

• Karmaşık hareket sekanslarını planlayamama ve uygulayamama (Reynolds & Lane, 2008).

b) Postüral Kontrol Bozuklukları

• Denge gerektiren aktivitelerde (örn. bisiklet sürme, ip atlama) güçlük (Blanche et al., 2012).

• Duruş bozuklukları, sık sık düşme veya çarpma (Miller et al., 2007).

• Uzun süre aynı pozisyonda kalamama, sürekli hareket ihtiyacı (Schaaf & Nightlinger, 2007).

  
  

Duyu bütünleme problemleri, nörogelişimsel süreçleri etkileyerek bireyin günlük yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir. Yukarıda belirtilen semptomlar, bireyden bireye değişkenlik gösterebilir ve genellikle erken yaşta fark edilerek uygun müdahaleler ile yönetilebilir.

Araştırmalar, duyu bütünleme terapisi (Ayres Sensory Integration Therapy) gibi yöntemlerin semptomları yönetmede etkili olduğunu göstermektedir (Pfeiffer et al., 2011). Bununla birlikte, her birey için özelleştirilmiş değerlendirme ve müdahale planlarının oluşturulması kritik öneme sahiptir.

Uzm.Fzt. Ayşe PALABIYIK

(Nörobilim Uzm./Pediatrik Fzt)

⸻

Kaynakça

               •             Ayres, A. J. (1972). Sensory integration and learning disorders. Los Angeles: Western Psychological Services.

               •             Baranek, G. T., Foster, L. G., & Berkson, G. (2002). Tactile defensiveness and stereotyped behaviors. Occupational Therapy Journal of Research, 22(1), 5-17.

               •             Blanche, E. I., Reinoso, G., Chang, M. C., & Bodison, S. (2012). Development of sensory integration in early childhood. Physical & Occupational Therapy in Pediatrics, 32(4), 368-392.

               •             Dunn, W. (1997). The impact of sensory processing abilities on the daily lives of young children and their families. Infants & Young Children, 9(4), 23-35.

               •             Miller, L. J., Anzalone, M. E., Lane, S. J., Cermak, S. A., & Osten, E. T. (2007). Concept evolution in sensory integration. American Journal of Occupational Therapy, 61(2), 135-140.

               •             Pfeiffer, B., Koenig, K., Kinnealey, M., Sheppard, M., & Henderson, L. (2011). Effectiveness of sensory integration interventions. American Journal of Occupational Therapy, 65(2), 146-153.

               •             Reynolds, S., & Lane, S. J. (2008). Sensory processing dysfunction in children. Physical & Occupational Therapy in Pediatrics, 28(3), 269-284.

               •             Vaivre-Douret, L. (2014). Developmental coordination disorders: State of art. Neurophysiologie Clinique, 44(1), 13-23.

Bu yazı, bilimsel veriler ışığında hazırlanmış olup, klinik gözlem ve kanıtlarla desteklenmiştir.