Hidrosefali nedir ? Belirtileri nelerdir ?

Hidrosefali Nedir? Ne sıklıkla görülür?

Hidrosefali latince ‘hidro’ (su) ve ‘sefali’ (kafa) kelimelerinden oluşmuştur ve kafatası içinde sıvı birikmesi olarak tanımlanmıştır. Beynin içindeki boşluklu yapının içindeki Beyin Omurilik Sıvısı(BOS) dediğimiz madde beyin ve omurilik boyunca akışkan bir yapıya sahipken bazı bireylerde farklı nedenlerden dolayı beyin ve kafatası arasındaki boşlukları doldurarak bazı problemlere yol açmaktadır. Eğer doğumsal nedenlere bağlı olarak hidrosefali gelişirse kafatası gelişimi henüz tamamlanmış olmadığından başta büyüme gözlenir. Eğer müdahale edilmezse başın büyüklüğü oldukça fazla bir hale gelir. Spina bifida dediğimiz doğuştan omurgadaki kemiklerin tam kapanmayarak genelde bel ve kuyruk sokumu arasındaki sinirlerin bir kesede dışarıda dünyaya gelen bebeklerin büyük çoğunluğunda hidrosefali görürüz ve cerrahiye başvurma oranları da fazladır. Ayrıca serebral palsi veya beyin kanaması gibi durumlarda da gelişebilmektedir. Görülme sıklığı 500 çocukta 1 olduğu söylenmektedir. Eskiden hidrosefaliye bağlı olumsuz durumların daha fazla olduğu söylense de günümüzde teknolojinin ve tıbbın ilerlemesi ile birlikte kalıcı hasarların büyük çoğunluğunun önüne geçilmiştir.

Hidrosefali Nedenleri Nelerdir ?

Öncelikle hem yenidoğan hem çocukluk çağında hem de yetişkinlerde görülebileceği unutulmamalıdır. Birçok nedeni vardır ancak en fazla kabul gören neden beyin kanamasıdır. Kalıtımsal bir yatkınlık sonucu da olabileceği öngörülmekle beraber BOS’un fazla miktarlarda üretilmesi, BOS sıvısının dolaşıma katılımındaki bozukluklar veya enfeksiyonlar sonucu gelişebilmektedir.

Hidrosefali Belirtileri Nelerdir ?

Hidrosefalide ilk belirtiler genellikle şöyledir:

• Gözlerin kayması veya aşağı doğru bakması

• Aşırı ağlama ve sinirlilik hali

• Sürekli uyku hali

• Kusma

• Ani hareketler ve başın geriye doğru olduğu esnada rahatsız olma (kucakta sallama, döndürme vb.)

• Sallanmaktan ve dönmekten hoşlanmama (arabaya binmede zorluk çıkarma, salıncakta sallanma gibi)

İleri dönemdeki belirtiler:

• BOS’un beynin boşluklarında birikmesi sonucu kafatasının genişlemesine ve baş çevresinin uzunluğunda artış gözlemlenir.

• Kafatasının içinde basınç artışı görülür.

• Kafatasının içinde basınç artışı sonucu zihinsel yetersizlik ortaya çıkabilir.

• Beyine baskı sonucu motor hareketlerde (oturma, yürüme vb.) gecikmeler veya etkilenimler görülür.

• Başın büyüklüğü ve ağırlığının artması dolayısıyla baş tutmada zorluklar görülür veya gelişimde gecikmeye neden olur.

• Baş ağrısı şikayetleri oldukça fazladır.

• Hafıza ile ilgili problemler görülebilmektedir.

• Gözlerde şaşılık görülebilir ya da görme problemleri gelişebilir.

• Beslenme problemleri

• Aşırı değişken ruh hali mevcuttur.

• Beyin ve sinirlerde etkilenimler sonucu idrar kaçırmalar görülebilmektedir.

• Başın içindeki sıvının hareketlerinden oldukça etkilendikleri için yavaş veya sınırlı hareketler gözlenir.

• Düşmeler oldukça fazla gözlenir çünkü denge ve koordinasyonda problemler görülebilmektedir.

• Epilepsi nöbetleri geçirmeleri de muhtemeldir.

Yetişkinlerde gelişen hidrosefalilerde kafatası kemikleştiği için sıvı genişleyecek yer bulamaz ve direk beyine baskı yapar. Bunun sonucunda belirtiler daha hızlı görülür. Çocuklarda gelişen baş büyüklüğü kafatası kemiklerinin o şekilde kaynamaması için en erken dönemde müdahale edilmesi gerekmektedir.

Hidrosefali Tanısı nasıl koyulur?

Anne karnındaki ultrason görüntülerinde beynin normal olup olmadığı genellikle gözlenir. Eğer beyin bariyerlerinde anormal sıvı artışı varsa tanı koyulabilir veya risk grubuna dahil edilerek yakın takibe alınır.

Hidrosefali Tedavisi veya Müdahale Seçenekleri

Hidrosefalinin genelde tedavisi cerrahi olmaktadır. Yapılan cerrahi ile eğer kanmaya bağlı gelişen bir durum varsa sıvı boşaltılır. Ancak BOS’un fazla üretilmesi ve dolaşıma katılım noktasında sorunlar varsa ‘ŞANT’ dediğimiz boruların vücuda yerleştirilerek fazla sıvının beyin ve kafatasından diğer vücut boşluklarına aktarılmasını sağlanır. Genelde birçok şant peritonal boşluk dediğimiz karın içine aktarır. Bunun dışında sağ atriyum dediğimiz kalpteki boşluğa aktarılan, plevral boşluk şantı dediğimiz akciğer çevresine aktarılan vb. uygulamaları vardır. Şant uzunluğunun büyüme ile boyu kısalacağından tekrar ameliyata ihtiyaç duyulduğu unutulmamalıdır. Şantın çalışmama durumunda da yine kusma, gözlerdeki belirtiler, iştah kaybı, uyku hali, anksiyete görülebilmektedir ve en yakın sağlık kurumuna gidilmelidir. Hidrosefalinin bıraktığı bazı fiziksel yetersizlikler veya motor gelişimdeki gerilikler için ise fizyoterapistler tarafından tipik gelişim basamaklarına göre gelişim desteklenerek akranları ile arasındaki gelişim farkları kapatılmaya çalışılmaktadır.

Hidrosefali için Fizyoterapi müdahaleleri şöyle sıralanabilir:

• Öncelikle başın büyüklüğü nedeniyle 3. Ayda gelişmesini beklediğimiz baş tutmada gecikmeler görülebildiğinden bu becerinin kazanımı üzerinde durulmalıdır.

• Gözlerdeki yetersizlikler nedeniyle el-göz koordinasyonu da etkileneceğinden motor hareketlerin gelişmesine yardımcı olacak fizyoterapi teknikleri uygulanmalıdır.

• Baş tutmanın gecikmesi zincirleme olarak diğer gelişim basamakları olan oturma, sürünme, dönme, emekleme ve yürümeyi de etkileyeceğinden bu becerilerin yaşına uygun olarak çalışılması gereklidir.

• Denge ve koordinasyonun da etkilenmiş olacağı unutulmamalıdır ve bunun üzerine çalışılmalıdır.

• Kaslarda anormal tonus artışı (hipertonus) veya tonus azlığı (hipotonus) görüleceğinden kas kuvvetlendirme veya dayanıklığını artırma üzerine çalışılmalı, aşırı bir gerginlik söz konusu olduğunda kasın normal tonusuna ulaşması için uygun fizyoterapi yöntemleri ile müdahale edilmelidir.

• Kas kısalıkları, eklem limitasyonları olduğunda normal eklem hareketi dediğimiz açıların fonksiyonelliğe uygun olarak kazandırılması gereklidir.

• Beyin içindeki sıvının sürekli hareket halinde olmasından kaynaklı bazı hassasiyetleri olacağından çocuğun duyu bütünleme ihtiyacı değerlendirilerek müdahale edilebilir. Hidrosefali sonucu gelişen mental retardasyon veya zihinsel yetersizlik için ise bireyim eğitsel ihtiyaçları göz ardı edilmemeli ve özel eğitim öğretmenine erken yaşta yönlendirilmelidir. Konuşma veya ifade edici dil becerilerinin etkilenimi söz konusu olabilir ve dil becerilerinin de çalışılması gerekir.

Hidrosefaliye Müdahale Edilmezse Ne olur ?

Cerrahi gerektiren durumlara müdahale edilmediğinde hayati tehlike söz konusu olabilmektedir ve ciddi sağlık problemlerine, kalıcı fiziksel hasarlara yol açabilmektedir. Fiziksel ve eğitim ihtiyaçlarının giderilmemesi fiziksel yetersizliğin daha ağır seyretmesine, zihinsel yetersizliğin ise daha ağır görülmesine neden olabilir. Her hastalıkta olduğu gibi erken müdahale ile gelişim desteklenmeli ve tipik gelişen bireyler ile aradaki fark azaltılmalıdır.

ŞULE TEZCAN

FİZYOTERAPİST