Hiperleksi Nedir ? Nasıl Müdahale Edilmelidir ?

HİPERLEKSİ NEDİR ?

5 yaşından küçük çocuklarda gelişen okuma yeteneği, sayı ve harflere ilgi ve bunun yanında sosyal becerilerde geriliğe verilen genel bir addır.

HİPERLEKSİ ÜSTÜN YETENEK MİDİR ?

Hiperleksi üstün yetenekli çocuklarda da görülebilir ama her hiperleksi olan çocuk üstün yetenek/zekaya sahiptir demek doğru değildir. Bizim konumuz olan otizmde hiperleksi söz konusu olduğunda hiperleksi, çocuğu geliştiren değil gelişimini engelleyen bir durum olmaktadır.

OTİZMDE HİPERLEKSİ BELİRTİLERİ NELERDİR?

• Yazı, harf ve rakamlara ilgi

• Görsel olarak kelime, tabela, logo okuma

• Okuma öğretilmeden 5 yaş öncesinde okumayı öğrenme

• Düşük sosyal beceriler

• Dil gelişiminde gerilik

HİPERLEKSİ GELİŞİMİ NASIL OLUMSUZ ETKİLER ?

• Yazı, harf ve rakamlara karşı olan ilgisinden dolayı kısıtlı bir ilgi portföyü vardır. Yazılara karşı büyülenmiş şekilde ilgi duyar bu da çevresinde olup bitenlere ve onunla iletişim kuran insanlara kapalı olmasına sebep olur. Örneğin siz çocuğa seslenir ve bir oyuna davet edersiniz ama o masanın kenarındaki yazı ile ilgilenir.

• Kısıtlı ilgiden dolayı sosyal becerileri gelişmez. Akranları ile iletişim kurmak yerine grubun dışında hareket edebilir.

• Okumayı bilmedi halde otizm + hiperleksili çocuklarda okuduğunu anlama oranı düşüktür.

• Hiperleksi kısıtlı ilgiye, kısıtlı ilgi kısıtlı sosyal becerilere, kısıtlı sosyal becerilerde dil becerilerinde zayıflığa sebep olur. Konuşma normal bile olsa, sohbet başlatma ve sürdürmede sorunlar vardır.

HİPERLEKSİYE NASIL MÜDAHALE EDİLMEDİLİR ?

Burada 2 farklı durum var.

• Yazı, rakam gibi içeriklerden tamamen soyutlanması gereken vakalar

- Çocuk yazı ve rakam karşısında kendisini dış dünyaya, çevresine ve çevresindeki insanlara kapatıyorsa,

- Yazı, rakam gibi içerikler kısıtlandığında öfke problemleri yaşıyorsa

- Gelişimsel farkı fazla, ilerleyen yaşına rağmen ilgi portföyü kısıtlı çocuklarsa

Önleyici tedbirler ile yazı/rakam gibi içeriklerden arındırılmış ortamlarda çalışmalar yapılmalıdır.

• Hiperleksiyi avantaj olarak kullanarak çocuğun gelişiminin destekleneceği vakalar

- Yukarda belirttiğim durumların tam tersi seyrediyorsa ve çocuğun okuma becerisi sosyalleşmesine ve iletişim kurmasına engel teşkil etmiyorsa okuma becerisi gelişimi için fırsata çevrilebilir.

HER İKİ TİP ÖĞRENCİ İLE DE KARŞILAŞTIM ŞİMDİ BUNLARA ÖRNEKLER VERECEĞİM.

TİP 1

Öğrencim ile derse başladığımızda kesinlikle dikkatini çekemiyordum. Öyle anlar yaşıyorduk benim hiç farkında olmadığım yerlerde etiketler/bandroller buluyor ve saatlerce onlara takılı kalıyordu. Öyle ki öğrencim klavye ile gösterilen nesneyi yazabiliyordu (3.5 yaş)

• Bu Öğrenci ile seanslarımızı yazı/rakamdan tamamen arındırılmış bir ortamda yapma kararı aldım. Yazılı tüm materyalleri dışarı çıkardım, oyuncakların hatta masa ve sandalyelerin bile etiketlerini kazıdım.

• Derse başladığımızda ise ben kendi kendime oyuncaklarla oynayarak hatta bazen sırtım dönüp odanın başka bir köşesinde oynayarak ilgisini merakını çekmeye çalıştım.

• Buradaki temel amacım yazı/rakam bulamayıp bana ve yaptıklarıma karşı ilgi duymasıydı.

• Onu kesinlikle zorlamadım ve çağırmadım kendi isteği, merakı ile bana yönelmesini istedim.

• İlerleyen derslerimizde gelip ne yaptığıma bakmaya çalışma, elimdeki oyuncağı alıp inceleme başlamıştı.

• Küçük iletişimlerimizi arttırarak önce etkileşim halinde olmayı sağladık, birlikte olmaya çalıştık ve daha sonrasında etkileşim sağlandıkça gelişimsel olarak desteklemeye başladım.

TİP 2

Yüksek işlevli otizmli bir çocuktu. Birkaç küçük eksiği vardı ve rapor süresi dolunca artık özel eğitime ihtiyacı kalmadığı düşünülerek rapor yenilememe kararı alınmıştı doktor tarafından. Kalan birkaç küçük eksiği tamamlamak ve farklı bir görüş için benimle çalışmaya başlamıştı.

Çok küçük yaşta okuma başlamış bir çocuktu, tip1 in aksine sosyal, konuşkan, iletişime açık bir çocuktu AMA yaratıcılık zayıftı hep aynı resimleri çizerdi, ilgileri kısıtlıydı sorulan sorulara hep aynı cevaplar gelirdi, soru sorma becerisi ve buna bağlı sohbet becerileri zayıftı.

Okuma becerisini nasıl fırsata çevirdik?

• İlgilerini genişletmek için farklı temalarda kitaplar inceledik.

• Sohbet ve soru sorma becerisini geliştirmek için soru tombalası hazırladık. Tombaladan çektiğimiz soruları karşılıklı birbirimize sorarak sohbet ettik.

• Birlikte bir hikâyeyi tamamlama gibi yaratıcılık çalıştık.

• Yazdığım cümleyi çizmesini, sonra onun resme bir şey eklemesini isteyerek birlikte resim tamamlama çalışmaları yaptık.

UYARI !

Erken okuma becerisi aile içinde ve yakın çevrede fazla dikkat çeken bir durum ve bu da durumun aşırı sosyal olarak pekişmesine sebep olmaktadır. Hangi tip olursa olsun aşırı sosyal pekiştirme hiperleksiyi arttırır ve bu da istenmeyen sonuçlar doğurur. İyi bir psikiyatr ve özel eğitim değerlendirme ile çevrenin de duruma uygun hareket etmesi elzemdir.

sorularını forum kısmına yazabilirsiniz.

SELÇUK BAYRAM

ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ