Dil Konuşma ve İletişim Becerilerini Desteklemek için Fırsat Öğretimi

Herkese merhaba değerli okuyucular.

İletişim becerilerini geliştirmede Fırsat Öğretiminin Kullanılmasını örnek olaylar ile anlatacağım. Hem ebeveyn olarak hem de eğitimci olarak rahatça kullanabileceğiniz etkili bir yöntemdir iyi okumalar dilerim.

FIRSAT ÖĞRETİMİ NEDİR ?

Çocuğun bir şey yapması ya da iletişim kurması için, çocuğun ilgilerinin kullanıldığı bir doğal öğretim yöntemdir. Bir şey yaparken ya da iletişim sırasında sıra alarak, öğrenmeye ihtiyaç duyduğu beceriyi kullanması için çocuğa fırsat yaratmaya dayalı bir yoldur.

Fırsat öğretimi beş adımda uygulanır ve en önemli nokta çocuğun ilgisini çeken nesne, pekiştireç veya etkinliği bulmaktır.

HANGİ AMAÇLAR İÇİN KULLANABİLİRİZ ?

• Söz öncesi iletişim becerileri arttırmakta ( göz teması, işaret etme vb.)

• İfade edici dil (sözel iletişim) becerilerini arttırmakta

• Soru sorma becerilerini arttırmakta

• Kavram öğretiminde

Şimdi fırsat öğretiminin beş aşamasını inceleyelim.

1. İzle ve Dinle

Çocuğun etkileşim başlatması için bir şeyle ilgilendiğini gösteren ses, sözcük ya da bakışını bekleyin.

Bunun için çocuğun sevdiği nesneler, oyuncaklar veya yiyecek/içecek gibi ögeleri çevrede çocuğun görebileceği ama uzanıp alamayacağı noktalara koyabilirsiniz.

Fırsat öğretimi çocuğun bir şeyle ilgilenmesi ve sizin bu ilgiyi fark etmenizle başlar. Örneğin, elinizi tutup sizi oraya götürebilir, işaret edebilir veya kendisi gibip erişmeye çalışabilir. Bunların hepsini etkileşim olarak kabul etmelisiniz.

2.Katıl

Çocuğun bir şeye ilgisini fark ettikten sonra, yetişkin olarak etkileşime katılmalısınız. Bu aşamada çocuktan performansına uygun beceriyi talep edebilirsiniz.

Örneğin çocuğunuz raftaki oyuncağa baktı. Bu durumda siz önce nesneye sonra çocuğa bakıp ''Ne istiyorsun?'' diye sorarak etkileşime girebilirsiniz. Ama ondan performansının üstünde bir beklenti içinde olmamanız gerektiğini hatırlatırım.

3. Bekle

Çocuğun istenileni anlaması ve tepki vermesi için bekleyiniz. Bu ondan bir şey beklediğinizi anlamasını sağlar. ( 5 sn. ideal) Burası önemli çünkü aileler peş peşe hiç beklemeden çocuğa müsaade etmeden ''ne istiyorsun, hadi söyle ne istiyorsun, hadi söyleyebilirsin.'' gibi ifadelerle kullanabiliyor.

4. Destekle

Çocuk tepkisiz kalır veya yanlış tepki verirse ona ipucu sunarak destekleyiniz.

Örneğin ''oyuncağını mı istiyorsun?'' gibi

5. Onayla

Doğru ve istenilen bir davranış sergilerse vakit kaybetmeden istediğinin verilmesi ve sözel olarak ''aferin çok güzel istedin/yaptın.'' diyerek pekiştirilmesi gerekir. Böylece çocuk istenilen davranışın farkına varır.

ÖRNEK OLAY 1

Ali 3 yaşında ve tek kelime kullanmaya başlamıştır ve işaret etmek yerine sözel iletişimi tercih etmesinin desteklenmesi gerekmektedir.

Çocuk: masadaki suyu işaret eder.

Anne '' Ne istiyorsun? '' der ve bekler.

Çocuk: tekrar suyu işaret eder.

Anne: Tam sözel ipucu ile ''SU'' der.

Ç: Yapması gerekeni anlar ve ''fuuu'' der.

A: ''aferin çok güzel su dedin.'' diyerek çocuğa suyu verir.

• ! anne çocuğun istediğini direk gerçekleştirseydi çocuk o kelimeyi kullanmaya gerek duymayacaktı.

ÖRNEK OLAY 2

Ayşe iki yaşındadır ve adına tepki ve göz teması çalışmasına ihtiyaç duymaktadır.

Ç: Raftaki cips ilgisini çeker ve oraya yönelir.

A: Cipsi alır göz hizasında tutarak seslenir.

Ç: Dönüp annesine bakar ve göz kontağı kurar.

A: ''Aferin kızım çok güzel baktın.'' diyerek ufak bir parça cipsi çocuğa verir.

• ! Cips istediği anda verilseydi böyle bir fırsat doğmayacaktı. Ayrıca anne çocuğundan tepki alana kadar 5 sn aralıklar üç sefere kadar ismiyle seslenebilir.

ÖRNEK OLAY 3

Ege 5 yaşındadır. İfade edici dili yaşını karşılasa da soru sorma becerilerini geliştirmeye ihtiyaç duymaktadır.

Annesi ve Ege, Ege'nin çok sevdiği puzzle oyununu oynarlar. Anne puzzleın bir parçasını(köpek olsun) yakınında bir yere saklar. Ege o parçaya ihtiyaç duyduğunda;

Anne : '' Ne arıyorsun?'' der

Çocuk: Etrafına bakınmaya devam eder.

Anne: bekler ve uygun tepki alamayınca yardımcı olur ''köpek mi kayboldu, köpek nerede?''

Çocuk: ''Köpek nerede? '' diye tekrarlar.

Anne: Köpek parçasını çıkarır ve ''aa köpek buradaymış'' diye çocuğa verir.

• ! Bu çalışma ''etkinliği eksik bırakma'' diye de literatürde geçmektedir. Nerede sorusu ve yardım isteme amacı için kullanılabilir.

ÖRNEK OLAY 4

Ece iki yaşında uyaran eksikliğinden etkilenen bir çocuktur ve parmakla işaret etme becerisi çalışılmalıdır.

Anne Ece'nin sevdiği üç nesneyi odanın görünür ama ulaşamayacağı noktalarına yerleştirir. Ece odada dolaşmaya başladığında dikkatini raftaki oyuncağı çeker ve o noktaya gidip oyuncağa bakmaya başlar.

Anne: Ece'nin yanına gider ve aynı hizaya gelerek '' ne istiyorsun?'' der ve beklemeye başlar.

Ece: Kolunu uzatarak nesneye ulaşmaya çalışır ve annesinin gözüne yardım istercesine bakar.

Anne: ''anladım sen oyuncağını istiyorsun.'' der ve Ece'nin işaret parmağını tutarak nesneye dokundurur.

Anne: '' oyuncağını çok güzel gösterdin al bakalım.'' der ve oyuncağı Ece'ye verir.

• ! Özellikle uyaran eksikliği ve otizmden etkilenmiş bireyler işaret etme, yardım isteme, nesne elde etmek için iletişim kurma noktalarında desteğe ihtiyaç duyar. İşaret etme noktasında da genelde el kol hareketleriyle isteklerini belirtirler. Onların işaret parmaklarından nazikçe tutarak doğru davranış için fiziksel yardım uygulanabilir.

ÖRNEK OLAY 5

Deniz 2.5 yaşındadır ve sözel iletişimi pragmatik kullanması için ''ver'' kelimesini kullanmaya sözel iletişim ile isteklerini karşılanmaya güdülenmesi gerekmektedir. Bu olayda performansı düşük göstereceğim. Ortam hazırlanmış ve çocuğun dikkatini raftaki kitabı çekmiştir.

Deniz: Annesinin elinden tutup kitabın olduğu yere götürür ve parmağı ile işaret ederek anne anne der.

Anne: ''ne istiyorsun napayım?'' der ve çocuğuna bakıp beklemeye başlar.

Deniz: Hala işaret etmekte ve hala ver dememiştir. ( oysa bu kelimeyi çıkartabildiğini biliyoruz.)

Anne: ''bu mu ?'' diyerek kitabı eline alır ve ne yapacağını anlamaz bir ifade ile Deniz'e bakar.

Deniz: Hala ver dememiştir ve annesinin elindeki kitabı göstermeye devam eder.

Anne: '' sana mı vereyim?'' der

Deniz: '' beerr'' der.

Anne: ''kitabı sana verdiiimm, çok güzel istedin oğlum.'' der ve kitabı verir.

• ! Çocuğun yapabileceği davranışı veya ifadeyi ondan beklemek hayatidir. Eğer yapamayacağı bir şey noktasında beklenti içinde olursanız öfke nöbetleri ve problem davranışlar çıkacaktır. Yiyecek kullanıyorsanız çok az miktarlarda kullanın ki doyuma ulaşmasın tekrar iletişim kursun. Örnekleri kendi çocuğunuz ilgilerine göre organize ediniz. Çocuktan beklenmesi gereken iletişim becerisini çocuğu tanıyan eğitimciniz ile istişare ediniz. Öfke nöbeti problem davranış çıkmadan çalışmayı tamamlamaya özen gösteriniz çocuğa ''öfkelendim/bağırdım/ağladım da verdi'' yi öğretmeyiniz.

Sorularınızı SORU/CEVAP kısmından yazarak sorabilirsiniz.

ayrıca sitemizde '' Evde çocuğumu nasıl destekleyebilirim?'' yazı dizisine de incelemenizi öneririm.

SELÇUK BAYRAM

ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ