Ekran Maruziyeti ve Zararları: Neden Güvenli Değil?

Merhaba,

İnsan beyni, doğumda oldukça olgunlaşmamış bir haldedir. Yenidoğan beyni, sadece vücudu koruyacak ve duyulardan veri alacak kadar gelişmiştir. Bir refleksler bütünü olan bebek, yetişkinlere benzeyebilmesi ve dış dünyaya uygun tepkiler verebilmesi için bazı temel ihtiyaçlara sahiptir.

Güvenli Bağlanma ve Sosyal İlişkilerin Önemi

Bir bebek, geldiği bu yeni evrende onu güvende hissettirecek birilerine ihtiyaç duyar. Hoş olmayan hislerden koruyacak, karnını doyuracak ve avutacak birinin varlığıyla kendini güvende hisseder. Bu güven duygusuyla dünyaya karşı merak duyar, bakar ve öğrenir. Eğer ortam güvenli değilse, çocuk sürekli bir endişe ve korku içinde olur, bu da dünyaya ilgi duymasını engeller.

Yenidoğan, büyürken ona bakım verenler aracılığıyla dünyayı tanır. Ebeveynleri ve diğer bireylerle kurduğu düzenli ve yeterli sosyal ilişkiler sayesinde, duyguları anlamlandırmayı ve duyulardan gelen uyarana uygun cevaplar vermeyi öğrenir. Yetişkinlikte çok önemli olan yüzleri okuma becerisi de bu dönemde gelişir. Yeterince yüze ve o yüzlerle gelen ilişkiye maruz kalmak, bir çocuğun sağlıklı gelişimi için hayati öneme sahiptir.

Deneyimleme ve Şahit Olmanın Gelişime Etkisi

İnsan yavrusu, çevresini deneyimleyerek öğrenir. Sürekli beslenme sandalyesinde veya kucakta duran bir bebek, çevresini aracısız deneyimleyemediği için yürümesi gecikebilir. Yerde yeterince vakit geçiren bir bebek, minik beden hareketleriyle yer değiştirebileceğini keşfeder ve etrafındaki objelere ulaşma arzusuyla hareket etmeyi öğrenir. Yani, insan yavrusu deneyimle beceri kazanır. Deneyimleme fırsatı olmazsa, gelişimi geri kalacaktır.

Çocuk, çevresinde olup bitenlere şahit olarak da öğrenir. İnsanların birbirleriyle olan davranışlarını, nesnelerin durumlarına göre aldığı pozisyonları gözlemleyerek genel bir kavrayışa sahip olur. Bu, hızlı ve etkili bir öğrenme yöntemidir.

Ekran Maruziyeti ve Gelişim

Bir çocuk, ekran başına oturtulduğunda yukarıda saydığımız temel gelişim süreçlerinden neredeyse hiçbirini gerçekleştiremez. Ekran maruziyeti karşısında sosyal ilişki kurmaz, çevresini deneyimleyemez ve çevresinde olup bitenlere şahit olamaz. Bu nedenle ekranın zararları, ne yazık ki sıkça göz ardı edilmektedir.

Yeterince iletişim kurmayan bir çocuk, duyulardan gelen verilere vereceği cevabı başkalarını taklit ederek değil, kendi başına bulur. Bu karşılıklar, bizim beklediğimiz tepkilere benzemediği için "anormal" olarak etiketlenir. Örneğin, yetişkinlerin sevinme şekillerine şahit olamayan bir çocuk, bebeklikteki sevinç tepkisini devam ettirerek kanat çırpabilir. Ya da endişelendiğinde yakınlık arayışı yerine, sallanarak veya elini ağzına sokarak kendini düzenlemeye çalışır.

Bize anormal gelen bu davranışları engellemeye çalışmak, aslında çocuğun kendini düzenlemek için bulduğu yolları elinden almaktır. Bu durum, agresif davranışları tetikleyebilir. Oysa, doğru ilişkiyi kurar ve zaman tanırsak, her çocuk ayna nöronların sağladığı taklit davranışı sayesinde, yetişkinlerin sevinme ve kendini düzenleme şekillerini öğrenecektir. Bir çocuğu zorla değiştirmeye çalışmak her zaman patolojik sonuçlar doğurur; bu nedenle çocukla ilişkide bulunan herkesin ilişkiye önem vermesi bir zorunluluktur.

UZM. DR. HANDAN KILINÇ

ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI