Otizm Spektrum Bozukluğu’nda Sosyal Duygusal Öğrenme (SEL)

Sosyal Duygusal Öğrenme (SEL) CASEL (Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning) tarafından; bireylerin duyguları yönetme, hedef belirleme, başkaları ile empati kurma, olumlu ilişkiler geliştirme ve sorumlu karar alma için gerekli olan bilgi, tutum ve beceri edinmeyi etkili bir şekilde

uygulama becerilerinin gelişiminin amaçlanması olarak tanımlanmaktadır. SEL, duygusal zekanın ve sosyal becerilerin hem akademik hem de toplumsal yaşam becerileri için gerekliliğini savunmaktadır.

Özel gereksinimli bireyler tipik gelişim gösteren akranlarına kıyasla daha düşük sosyal becerilere sahip olmakla birlikte (Frosad ve Pijl 2007) düşük sosyal katılım riski ile de karşı karşıyadır ( Banks, McCoy ve Frawley 2018 ; Zweers vd., 2021).

 Özel    eğitime    gereksinim    duyan OSB olan

çocukların da sosyal duygusal davranışlarındaki sınırlılıklar; başkalarının ilgisi karşısında tepkisiz kalma, başkalarının yaptıklarına karşı ilgisizlik, başkalarının duygularını anlamada yetersizlik olarak kendini gösterebilmektedir (Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Destek Eğitim Programı 2008). Tipik gelişim gösteren bireylerde herhangi bir öğretim olmaksızın doğal olarak

gelişen sosyal etkileşimsel beceriler genellikle 6-18. aylar arasında gelişirken OSB olan çocukların tipik gelişim gösteren akranlarına kıyasla sosyal becerilerden olan ortak ilgide sınırlılık, akranlarıyla etkileşimde isteksizlik ve yetersizlik, yalnızlığı tercih etmek, başkalarının duygularını ve görüşlerini anlamada yetersizlik, hayali oyunlar oynama da sınırlılık göstermektedir (Cavkaytar vd., 2015). Yine OSB olan bireylerin en temel yetersizlikleri arasında sosyal etkileşim alanında; göz kontağı kuramama, sınırlı jest ve mimik kullanma, konuşurken alışılmadık ses ve vurgu özellikleri gösterme vb. görüldüğü belirtilmektedir.

OSB olan bireyler için sosyal duygusal öğrenme (SEL) oldukça önemlidir. Genellikle duyguları tanımak ve düzenlemekte zorluk çeken OSB’li bireylere sosyal duygusal öğrenme becerilerini öğretmek; duygulara ilişkin farkındalık geliştirmelerine, sosyal ilişkiler kurmalarına ve sorumlu kararlar almalarına yardımcı olabilmektedir. Duygusal düzenleme, kendini sakinleştirme yeteneği, kendi duygusal durumunu tanıma ve negatif duygularla karşılaştığında etkinliklere devam etme becerisini içermektedir (Berkovits vd., 2017). Genellikle okul öncesi ve ilkokul döneminde OSB'li çocuklar için duygusal düzensizliğin sabit olduğu ve bu düzensizliğin bu dönemde görülen davranış sorunlarının temeli olabileceği bulgular arasındadır. Bu yüzden OSB’li bireylerin BEP’lerine sosyal duygusal öğrenme (SEL) hedeflerinin dahil edilmesi gerekmektedir. Bu beceriler ise öğrencinin ihtiyaçlarına uygun kanıta dayalı öğretim müdahaleleri aracılığıyla öğretilmelidir. Böylece sosyal duygusal öğrenme ile kazandırılacak olan beceriler OSB’li bireylerin yaşam kalitelerini artırmalarında yardımcı olacaktır.

OSB’li bireylerin sosyal duygusal öğrenme becerilerini kazanması için aşağıdaki stratejiler biz özel eğitim öğretmenlerine rehber olacaktır.

1- Bireysel Değerlendirme ve Eğitim Planı

OSB’de SEL programları bireyin sosyal ve duygusal alanlardaki güçlü ve zayıf yönlerinin kapsamlı bir değerlendirmesiyle başlamaktadır. Ardından bu değerlendirme ile birlikte OSB’li bireylerin sosyal beceri seviyeleri ve öğrenme gereksinimleri belirlenerek ölçülebilir hedefler doğrultusunda bireyselleştirilmiş eğitim planı oluşturulmaktadır.

2- Görsel Destekler

OSB’de SEL programlarında görsel destekler yaygın olarak kullanılmaktadır. Görsel desteklerden olan görsel programlar, duygu kartları, sosyal hikayeler ve diğer görsel yardımcılar, öngörülebilir olmakla birlikte bireylerin sosyal ve duygusal durumları anlamasına ve duruma göre düzenlemesine yardımcı olmaktadır.

3- Sosyal Beceri Eğitimi

Sosyal beceri eğitimi OSB’li bireyler için SEL'in temel yapı taşıdır. OSB’nin en temel sınırlılık alanlarından olan göz teması kurma, karşılıklı konuşmada sıra alma, konuşmayı başlatma, sürdürme ve sosyal ipuçlarını anlama gibi becerilerin öğretilmesini ve uygulanmasını içermektedir.

4- Duygu Tanıma

OSB’li çoğu birey, kendi duygularını ve başkalarının duygularını tanımak ve sosyal beklentilere uygun duyguyu anlamakta ve sergilemekte güçlük çekmektedir. SEL programları genellikle görsel destekler veya duygu kartları, yüz ifadeleri kullanarak duyguları tanımaya ve etiketlemeye odaklanan etkinlikler ve alıştırmaları içermektedir.

5- İletişim Desteği

İletişim, sosyal ve duygusal gelişimden ayrı ele alınamaz bir parçadır. Sözlü iletişimde sınırlılıkları olan OSB’li bireyler için, resim değiş-tokuşuna dayalı iletişim sistemi (PECS) veya artırıcı ve alternatif iletişim sistemi (AAC), OSB’li bireylerin duygularını ve ihtiyaçlarını ifade etmelerinde yardımcı olmaktadır.

6- Empati ve Perspektif Alma

OSB’li bireylerde SEL programları, OSB’li bireyin empati ve perspektif alma becerilerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Böylece OSB’li bireylerin eğitiminde sosyal hikayeler, rol oynama çalışmaları veya gerçek hayat senaryoları kullanılarak farklı durumlarda başkalarının nasıl hissedebileceğini anlamaları sağlanmaktadır.

7- Öz Düzenleme

OSB’li bireyler için SEL’in en çok üzerinde durduğu konulardan biri duygusal düzenlemedir. OSB’li bireylerin duygularını yönetmelerine yardımcı olmak için nefes egzersizleri, farkındalık, duyusal öz düzenleme stratejileri ve kendini izleme gibi teknikler kullanılmaktadır.

8- Katılım ve Akran Etkileşimi

Toplumsal uyum ve toplumsal katılım da OSB’li bireyler için SEL’in temel bileşenlerinden biridir. Kapsayıcı ortamlarda bütünleştirme uygulamaları ile OSB’li bireyler tipik gelişim gösteren akranlarıyla birlikte sosyal beceriler konusunda pratik yapma ve genelleme fırsatı yakalamaktadır.

9- Aile ve Ekip İşbirliği

Eğitimciler, terapistler, aileler ve diğer işbirlikçiler ile tutarlı ve destekleyici bir ortam yaratmak için ekip işbirliği oldukça önemlidir. Eğitim sürecinde işbirlikçiler arasında bilgi   alışverişi       ve        veri     analizinin      doğru bir            şekilde           yapılması      öğrenmeyi güçlendirecektir.

10- İşlevsel Gerçek Dünya Uygulaması

SEL programları genellikle OSB’li bireylerin günlük rutinlerde, evde ve toplumsal faaliyetler gibi günlük yaşamda kullanabilecekleri pratik ve işlevsel becerilerin öğretilmesine odaklanmaktadır.

11- Veri Toplama ve İlerleme İzleme

OSB’de eğitimciler ve terapistler SEL programlarındaki becerinin gelişimini veriyi toplama ve veriyi analiz etme süreçleriyle ilerletmelidir.

Kaynaklar

Çelik, E. H. (2022). Otizm Spektrum Bozukluğu Bulunan Öğrencinin Sosyal Duygusal Öğrenme Becerilerinin Geliştirilmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Tez Danışmanı: Şenay İlik, S.]. Konya.

Dale, B. A., Rispoli, K., & Ruble, L. A. (2022). Social Emotional Learning in Young Children with Autism Spectrum Disorder. Perspectives on Early Childhood Psychology and Education, 6(2), 268-284.

Hassani, S., & Schwab, S. (2021). Social-Emotional Learning Interventions for Students

With Special Educational Needs: A Systematic Literature Review. Frontiers in Education, 6. https://doi.org/10.3389/feduc.2021.808566

McGraw Hill. (2018, December 5). The State of Social and Emotional Learning in Schools: What’s Important to Teachers and Parents, and What’s Next for SEL?

Inspired                                                                                                                  Ideas.

https://medium.com/inspired-ideas-prek-12/the-state-of-social-and-emotional-learni ng-in-schools-7df5809b09bd

McGraw Hill. (2019, January 7). Social and Emotional Learning is for Teachers, Too: Emerging Research Shows that Teachers (and Students) Would Benefit from a Focus on Teacher SEL Competencies. Inspired Ideas.

https://medium.com/inspired-ideas-prek-12/social-and-emotional-learning-is-for-tea chers-too-55aaf1556c57

MELİSA DURMUŞ

Özel Eğitim Öğretmeni