Otizmde Stereotipik Hareketler (tekrarlayan hareketler) Nasıl Azalır ?
Güncelleme tarihi: 11 Şub
Herkese merhaba değerli okuyucular.
Otizmli bireylerin ailelerinde en sık gelen sorulardan bir tanesi de ‘’stereotipik hareketler’’ (tekrarlayan hareketler) dir. Çevre tarafından fark edilmesi kolay olan el çırpma, kendi etrafında dönme, boş koşu, parmak izleme, yan bakma gibi hareketler aileleri çok fazla endişelendirmekte ve bu noktada bir müdahale yöntemi olup olmadığını sorgulamaktadırlar.
Peşinen söylemek gerekirse böyle bir yöntem yok. Ama otizmde Stereotipik davranışları azalan öğrenciler gözlemledim ve şimdi size bunu nasıl başardığımızı anlatacağım.
Stereotipik Davranışların Azaltılmasında Kullanılan Yöntemlerin Etkililiği: Betimsel ve Meta Analizi (Korkmaz ve Diken, 2010) makalesinde 18 tane çalışma incelenmiş özel eğitim yöntemlerinin stereotipik davranışların üzerinde etkililiğine dair bir bulguya rastlanmamıştır.
NEDEN STEREOTİPİK DAVRANIŞLAR SERGİLİYORLAR?
Bunun hala net bir cevabı olmamakla birlikte duyusal, ilgi envanterinde yetersizlik, stresle başa çıkma (sıkıldığımızda dizimizi sallamak gibi), sosyal dönütleri organize edememe (heyecanlandığında kollarını sallamak gibi) olarak konuyu daraltalım.
İlgilerde yetersizlik nedir? Örneğin ben belli bir mesaisi olan, hobileri olan, sıkılmaya vakti olmayan, sıkıldığında ilgilerim doğrultusunda kendimi tazeleyen birisiyim. Şimdi de otizmli bir bireyi düşünelim, oyuncaklara ilgisi yok oyun becerileri çok sınırlı sosyal iletişim zayıf. Bu çocuk enerjisini nasıl atıp hem vaktini hem de kendisini organize edecek?
YARIDA KESMEK FAYDASIZ
Ailelerin en çok kullandığı bu yöntem davranışı kesip başka bir davranışa yönlendirmek üzerine, yukarıdaki tabloda da etkisiz olarak ifade ediliyor. Anı kurtardınız o an bıraktırabildiniz beli ama bu stereotipik hareketlerin sistematik bir şekilde azalmasında etkisizdir. Bu yüzden bu etkisiz yöntemi yapıp kullanıp sonuç bekleyerek kendinizi yormayınız. Peki benim bahsettiğim çocukların stereotipik hareketleri nasıl azaldı ? Bu noktada iki öğrenci örneği vererek sizlere hem yok göstereceğim hem de düşünmeye sevk edeceğim.
1.ÖĞRENCİ
2.5 yaş civarında çalışmaya başladık hem çocuk ile hem aile ile rehabilitasyon merkezinde çalışıyordum. Oyun becerileri çok zayıftı (sadece fiziksel oyunlar) dil konuşmamız gerideydi (sadece birkaç yansıma ses) sosyal becerilerimiz çok gerideydi (göz teması yok, çevre kişi farkındalığı yok)
Biz stereotipik hareketlerine hiç takılmadık, aile de bu noktada serin kanlı davrandı ve gelişimine odaklandılar. 3 temel nokta üzerine yoğunlaştık.
· Etkileşim sosyallik
· Oyun becerileri
· Dil konuşma
Öğrencim bu 3 temel noktada da ilerleme sağladıkça stereotipik hareketleri gittikçe azalmaya başladı. Çocuğun ilgisini çekebilecek oyun senaryolarını aile odaklı şekilde çalıştık. Bu oyunların içerisinde dil konuşma olarak çocuğa uygun sesleri yerleştirdik ve göz teması, çevresel farkındalık gibi konularda ilerlemesini sağladık.
Boş bir levhaydı ve biz ona oyunları, oyuncakları, sosyal durumları sunarak tabiri caizse tatmasını sağladık. İlgisini çeken oyuncakları ev ortamında görebileceği noktalara koyduk. NEDEN? Çünkü canı sıkıldığında stereotipik hareketler sergilemektense sevdiği oyuncağı görsün ve kendini organize etsin be başarılı da ilerledik. İlgisini çeken oyuncaklara yöneldikçe ve yeni durumlar sundukça nasıl tepkiler vereceğini de düzenlemeye başladı. Artık sevinçli bir durumda kollarını çırpmak azalırken alkış yapma davranışı artıyordu.
Özetle bir şeylere ilgileri artıp vaktini ve enerjisini ilgilerine yöneltip kendini organize etmeye başladıkça, sosyal durumları kavramaya ve uygun tepkiler vermeye başladı bu durumda da stereotipik hareketlerinde azalma gerçekleşti. Bu başarı benim değildi, özel seanslarla olacak işte değildi bu çevreyi ve aileyi çocuğa göre organize etmekten geçiyor.
Tamamen bittiğini söylemek, şu terapi yöntemi veya bu teknik demek kesinlikle mümkün değil ama gelişen otizmli bireylerde stereotipik davranışların azaldığını gözlemledim.
2.ÖĞRENCİ
Bu öğrencim ile tanıştığımda 7 yaşındaydı. Cam gibi gözleri olan, okumayı akranlarıyla birlikte öğrenen bir kaynaştırma öğrencisiydi. Okuma yaptığımız zamanlarda çırpınma hareketi olarak bildiğiniz hareketi sergilerdi. Birgün öğrencime sordum ‘’ Neden böyle yapıyorsun? ‘’ oda hoşuna gittiğini söylemişti (:
Düşünmemiz gereken nokta şu akranlarından gelişim olarak hiçbir farkı olmayan, akademik olarak başarılı bir çocuğu stereotipik davranışları ile mi değerlendireceğiz?
Yaptığımız işi şöyle analoji yapmak gerekirse, üniversite sınavına girip tüm soruları doğru cevaplayan ama kalem çevirdiği için o kişiyi başarısız görmek gibi bir şey.
EVET dışarıdan gözlemlenmesi kolay bariz hareketler
EVET sürekli çevreden bu davranışlar sorgulanıyor/ soruluyor.
EVET komşunun çocuğunun böyle davranışları yok.
AMA sizin kaygılarınız, toplumun baskısı, komşunun çocuğu için mi yaşıyor bu çocuklar? Onlar öğreniyor, gelişiyor, başarıyorlar ve bu hayatta var olabiliyorlar AMA sizin kaygılarınızı aşamıyorlar. Konuşmuyordu konuştu, ilişki kurmuyordu artık kuruyor, okumayı öğrendi, oynamayı öğrendi ne yapalım şimdi kollarını sallıyor diye bütün bu gelişimi yok mu sayalım?
Korkmaz Ö. Diken İ. (2010), ‘’Stereotipik Davranışların Azaltılmasında Kullanılan Yöntemlerin Etkililiği: Betimsel ve Meta Analizi’’, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 2010, 11(2) 1-12
ÖZEL EĞİTİM ÖĞRETMENİ
Comments