Otizmli Çocuklarda Saç Kesimi: Ailelere Öneriler

Herkese merhabalar,

Yazıma başlamadan önce, beni yeniden sizlerle buluşturan, değerli Selçuk Bayram’a tekrar teşekkürlerimi sunmak isterim. Umarım ilk yazdığım makalelerle, özel gereksinimli çocuk sahibi ailelere birazda olsa ışık olabilmişimdir. Bir önceki yazımı okuma imkânı olmamış kişiler için, kendimi ve oğlumu biraz tanıtmak isterim. Ben Perihan Bozok Hendrickson. Otizm, Apraksi, Dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite tanısı olan, dünya tatlısı, 9.5 yaşında Kemal isminde bir oğlum var. Oğlumuza, Otizm tanısı 18 aylıkken, Apraksi tanısı 4 yaşındayken ve DEHB tanısı ise 5 yaşındayken konuldu. Otizm tanısı aldıktan, sonra 1,5 sene Türkiye'de özel eğitim ve ergoterapi desteği aldı, 3 yaşından itibaren de Amerika`da eğitim ve terapi almaya devam ediyor. Bir önceki yazılarımda otizm tanı aşaması, ebeveyn kabul sürecin ve apraksi hakkında biraz bilgi ve deneyim paylaşımı yapmaya çalışmıştım, bu yazımda ise, çocuklarımızın saç kesim ve berber korkusu üzerine deneyim ve bilgi paylaşımı yapmak isterim.

Çocuğumuz kız ya da erkek olsun hiç fark etmez, günün birinde saçlarının kesilmesi ya da şekillendirilmesi için, berber / kuaför koltuğuna oturması gerekecektir. İlk kez berber / kuaför koltuğuna oturdukları zamanda, bilinmezliğin verdiği kaygı duygusuyla stres yaşama olasılıkları çok yüksek. Hele bir de çocuğumuzun duyusal hassasiyetleri varsa, bu durumun daha da sıkıntılı bir hal alma olasılığı ne yazık ki mümkün.

Otizmli Çocuklar Saç Kesiminden Neden Korkar?

Biz Kemoş`un saçını ilk kez 2 yaşındayken kestirmiştik. Bebekken saçları kıvır kıvır çok tatlıydı ama yaşı ilerlemeye başladıkça bebek saçları cansız durmaya başlamıştı. İstanbul'da çok özenli bir berberimiz vardı, özellikle de Kemoş`un durumunu bildiği için, sadece makasla kesim yapıyor ve dikkatini dağıtmak için, bize çok yardımcı oluyordu. Ne yazık ki bu süreç, Amerika’ya taşındıktan sonra aynı şekilde devam etmedi, nazımızı niyazımızı çekecek bir erkek berberi bulamadık. Buradaki ilk çocuk berberi randevumuz tam bir kaostu. Türkiye'deki Ergoterapistimiz bizim gibi tüm danışanlarına, `çocuklarınızın saç kesimi için, asla tıraş makinesi kullandırmayın, duyusal olarak çok rahatsız olurlar` diyordu. Amerika’daki berbere önden bu bilgiyi paylaştığım halde, bu durumu hiç umursamadı diyebilirim. Makas kullanmak ya da saç tıraş makinesiyle, birden hızlı hızlı kesmeye başladı ve tabi ki Kemoş kıyameti kopardı. Berber çıkışı, kendimi ne kadar çok suçlu hissettiğimi anlatamam. Sonrasında pandemi başladı, Kemoş`un saçları uzadı ve kâküller iyice gözüne girmeye başladı ve kader anı yeniden geldi :/

Kendi kendime dedim ki yapacak bir şey yok, iş başa düştü. İnternetten video izleyerek, fikir alarak, Kemoş’un saçlarını kendim kesmeye karar verdim. Önden kuaför malzemeleri satan dükkâna gittim, saç kesim makası, saç açma tarağı, su sprey şişesi, önlük vb. her şeyi aldım. Düzeneğimi bir güzel duşun içine kurdum (kendimce etrafında temiz tutacağım). Ben gayet hazırım ama peki ya Kemoş! Daha başlayamadan, tabii kıyamet koptu ve beceremedim. Kemoş`un bu kadar korkuyor ya da rahatsız oluyor olmasının nedenlerini bulmak için, 360 derece düşünüp, sıkıntısının kaynağını / kaynaklarını bulup, adım adım çözmeye çalıştım. İlk soru neden saçının kesilmesine karşıydı? Bu durum duyusal mıydı yoksa psikolojik miydi? ` Bence her ikisiydi de. Psikolojik olmasının sebebi, yine berberde yaşadığı durum başıma gelecek kaygısı, duyusal kısmı ise saçı taranacak, ıslak saçlar yüzüne değecek, kesilen saçlar kıyafetinden içeri girecek ve dokunsal olarak rahatsız edecek vb. durumlar. Daha önce yaşanan sıkıntılı deneyimlerimiz ve terapistlerinden edindiğimiz bilgileri birleştirerek, nasıl ilerleyeceğime karar verdim. Şimdi adım adım nasıl yol aldığımızı sizlerle paylaşmak isterim. Tabi bu kalemler ne yazık ki tek seferde çözülemedi. Her seferinde eklenen yeni bir deneyim /çözümler oldu. 

Çocuklarda Saç Kesimi İçin Ailelere Öneriler

- Makina yerine makas kullanımı: Yukarıda da aktardığım gibi, bizim Türkiye'deki ergoterapistimizin bütün danışanlarına önemle belirttiği bir konulardan biri buydu. Duyusal hassasiyeti olan çocuklarımızda MAKİNE İLE SAÇ KESİMİ YAPTIRMAYIN! Çok haklıydı! mekanik ses ya da dokunsal hassasiyeti olan çocuklar, makineyle saç kesimi yapıldığı zaman inanılmaz rahatsız olurlar. Bu duyusal rahatsızlıkta, çocuklarımızda ileride saç kesimi konusunda daha sinirli olmalarına ve hatta öfke nöbeti geçirmelerine kadar devam edebiliyor :( Bundan dolayı eğer çocuğunuzun duyusal hassasiyeti varsa, mecbur kalmadıkça, makineyle saç kesimi yaptırmamaya özen göstermenizi öneririm. Çocuğunuzun, berber koltuğuna olan önyargı ve kaygısı bittiği, mekanik ses korkusu vb. duyusal sıkıntıları ortadan kalktığı zaman tabi ki makina ile kesimi deneyebilirsiniz. Önemli olan, ilk aşamada psikolojik ve duyusal sıkıntıları bir arada çocuğunuza yüklememek. 

Ek olarak bu demek değil ki, makasla kesim kısmında, hiç korkmayacaklar ya da kaygı yaşamayacaklar. İlk makası saçlarına yaklaştığını gördüklerinde, yine bir kaygı ve korku yaşayabilirler. Kemoş`ta makas kullanmaya karşıda bir kaygı vardı. Kemoş`un makasla kesim kaygısını rahatlatmak için, ona makası gösterip, elletip, korkulacak bir malzeme olmadığını hissettirmeye çalışmıştım. En önemlisi, üstüne basa basa canının acımayacağını sürekli dile getirdim.

- Saçları ıslatma kısmı: Çocuklarımızın diğer bir rahatsız olduğu bir başka konu ise, saçlarının sprey şişesiyle su sıkılarak ıslatılması. Bazen spreyden gelen suyun tazyikli olması (Bu duyusal sıkıntının başka bir versiyonunu, banyo yapmaktan rahatsız olan çocuklarımızda yaşıyorlar, bunun ile ilgili deneyimlerimi Instagram sayfamdan daha önce paylaşmıştım), bazen sular ince incede gelse, yüzlerine fıskiye etkisiyle suyun gelmesi ya da yüzünden aşağıya suların süzülmesi vb. aşamalar, duyusal hassasiyeti olan çocuklarımızı çok rahatsız ediyor. Kemoş`ta bu adamların hepsini birebir yaşamıştık. Bundan dolayı, Kemoş`un saçlarını ıslatmak için, önce su dolu bir kâse içine, saç fırçası daldırıp, suyun fazlasını silkeleyip, ıslak fırça ile tarayarak saçını ıslattım. Saçını fırça ile ıslatırken de yüzüne denk gelen kısımlarda da saçının altına havlu koydum.

- Etimden et mi kopacak korkusu: Kemoş`un saçlarının önden başlayarak kesilmesinden hoşlanmadığını fark ettim, çünkü gözünün önünde bir makas olması ve dökülen saçları izleme fikrini sevmemişti. Kesime arkadan başladığım zaman, canım acıyacak korkusu olmamış oldu. Saçından ilk tutamı kestikten sonra da ona saçını gösterdim. Saç kesilmişti ama acımamıştı! 

- Saçların kıyafet içine gidip kaşındırma sıkıntısı: Bizler yetişkin olduğumuz halde, saç kesim sırasında kıyafetimizden içeri saç girse rahatsız oluruz. Tabi ki böyle bir durumda özel gereksinimli çocuklarımızın rahatsız olmamalarını beklememiz, pek adil olmaz. Berberlerde kullanılan önlükleri de üstlerinde her ne kadar sevimli karakter vb. olsa da sevmeyebilirler bu konuda benim bulduğum en güzel çözüm: yakası dar ve bisiklet yaka şeklinde bir t-shirt giydirmek oldu. Böylece saçlar içine neredeyse yok denecek kadar az gitmiş oluyor.

- Müzik; Müziğin bizim hayatımızda çok büyük etkisi ve yeri var. Kemoş`un stresli ya da ekstra hiperaktif olduğu zamanlarda, hep yavaş sakinleştiren müzikler çalarak, rahatlamasını sağlamaya çalışıyoruz. Belli başlı sevdiği birkaç parça var ve her ihtiyacımız olduğunda bu şarkılar imdadımıza yetişiyor :) Saç kesim sırasında da daralıp sıkılmaması için, hep sevdiği müzikleri açıyoruz.

Pekiştireç: Çocuklarımızı motive etmek ya da yapmak istemedikleri etkinliği yapmalarına teşvik etmek için pekiştireç kullanımı da çok faydalı oluyor. Pekiştireçi duyunca birçok aile şeker verilmesi olarak düşünüyor :) (Instagram’da sayfamda bu konuyla ilgili uzun uzun pekiştireç anlattıklarımın olduğu videolar mevcut, arzu edenler izleyebilirler) Pekiştireç sadece şeker çikolata değildir. Sevdiği bir etkinliği yapması, sevdiği müziği dinlemesi vb. çocuğunuzu motive edecek herhangi bir ödül desteği ile de çocuğunuzun saç kesimini kolaylaştırıp, onu motive edebilirsiniz. 

Öfke, davranış bozukluğu dönemlerine dikkat ister saç kesimi olsun ister başka bir konu hiç fark etmez, eğer çocuğunuz öfkeli olduğu ya da zor geçirdiği bir dönemde saç kesimi vb. hayatında her gün olmayan bir şeyi yapmaya çalışırsanız, normalde zorlanacağınızdan 10 kat daha zorlu bir süreç yaşarsanız. O yüzden bu konuyu da dipnot hatırlatmak olarak buraya eklemek istedim. Eğer çocuğunuzun modu iyi değilse, saç kesimi için acele etmeyin, hayatları stabil olduğu bir dönemde deneyin derim. 

Bu yazımda da elimden geldiğince deneyimlerimizi ve hayatımızı kolaylaştıran bazı ipuçlarını sizlerle paylaşmak istedim. 

İhtiyacı olan herkese ışık olması dileğiyle

Herkese kucak dolusu sevgiler

Perihan Bozok Hendrickson